Izvor: Politika, 24.Avg.2015, 15:05 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Rađanje drame iz muzike
Specijalno za Politiku
London – Na ušuškanoj, kamernoj sceni pozorišta „Almeida“, u severnoj londonskoj opštini Izlington, nedavno su premijerno izvedene „Bahantkinje“ prema Euripidovoj tragediji, u režiji Džejmsa Mekdonalda. To je druga produkcija u okviru programa „Grci“ koji se realizuje na sceni „Almeide”, karakterističnoj >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << po izazovnim, savremenim, politički angažovanim predstavama, eksperimentalnim u sadržaju i u formi. Prva u sezoni „Grka“, koja traje od juna do novembra ove godine, bila je produkcija Eshilove „Orestije“, a nakon ovih „Bahantkinja“ premijerno će još krajem septembra biti izvedena Euripidova „Medeja“ reditelja Ruperta Gulda, umetničkog direktora „Almeide“.
„Bahantkinje“ su poslednji Euripidov komad, nastao u piščevom samoizgnanstvu u Makedoniji, veoma neobičan, pa i izuzetan u njegovom opusu, a posvećen bogu pozorišta i vina, Dionisu/Bahusu. Istoričari pozorišta su zapisali da su „Bahantkinje” vrsta Euripidovog testamenta, odraz sveta ludila, smaknutog razuma. Njena značenja su zgusnuta, slojevita, one su senzualne i brutalne, neobuzdane i elementarne, iskonske. „Bahantkinje” istražuju smisao i zablude religije, sukob između apolonskog i dionijskog principa, razuma i ludila, države koju predstavlja kralj Pentej i slobode oličene u Dionisu.
Mekdonaldova predstava se igra u novom prevodu En Karson, kanadske pesnikinje koja je prevela i Sofoklovu „Antigonu“ pre nekoliko meseci, za londonsku produkciju u kojoj Žilijet Binoš igra naslovnu ulogu. Scenski prostor je sveden, glumci igraju na praznoj sceni okruženoj zemljanim nasipima koji bitno odražavaju područje mitskog i ritualnog, ključno za razumevanje „Bahantkinja“. Režiju karakteriše istovremena savremenost pristupa i poštovanje starogrčkih teatarskih konvencija – izvlačenje hora u prvi plan i postojanje tri glumca koji predstavljaju sve likove. Dionis Bena Višoa, ovde veoma popularnog pozorišnog i filmskog glumca, složen je, zavodljiv, androgin. Penteja igra Berti Karvel, kao tvrdog i pragmatičnog kralja, ljubomornog na Dionisovu slavu, i suštinski nemoćnog pred božanskim, ali i surovim Dionisom.
Ključan sastojak, vezivno tkivo igre glumaca su horske pesme. Hor opčinjenih Bahantkinja koje pevaju o radosti i misterijama Bahusovog kulta, čini sedam izvođačica. One pevaju hipnotičke songove u maniru gospela, kompozitora Orlanda Goua. Horska muzika stvara osećanje ritualnosti izvođenja, posebno važno za ovu tragediju koja puca od snage izvornog, muzikalnog. Hor ponekada proizvodi i nedefinisane zvuke, uzdahe, prigušivane krike, vrlo bitne u pogledu buđenja arhetipskog, potisnutog u čoveku.
Ova predstava otvara temu značaja veze između muzike i drame, danas vrlo aktuelizovane, imajući u vidu uspon muzičkog pozorišta, u svetu i kod nas. Prema Aristotelu, starogrčka tragedija i pozorište su se razvili iz horske pesme posvećene Dionisu.
„Bahantkinje“ su zbog neobičnosti stila i strukture tek kasnije postale cenjene, čemu je mnogo doprinela Ničeova rasprava „Rođenje tragedije iz duha muzike“ (1872), gde se autor, između ostalog, upravo bavi odnosima između muzike i drame. Polazeći od teze da je muzika dionijska umetnost koja razbija okove individuacije i otvara put ka jezgru stvari, predstavlja metafizičko, Niče smatra da hor u grčkoj tragediji alegorijom izražava praodnos između stvari po sebi i pojave. On još piše: „Hor u tragičnoj igri je živi zid protiv navale stvarnosti... On život slika istinitije, stvarnije, potpunije nego kulturni čovek koji sebe obično smatra jedinom stvarnošću.“
Ključna uloga hora u Mekdonaldovoj predstavi okreće misli u pravcu ovih Ničeovih tumačenja. Muzikom se tu izražava esencija bića, osećaji koje reči same nisu sposobne da u potpunosti odraze. Zato je muzika u teatru tako važna, ona upotpunjuje dejstvo drame na intuitivnom, poetskom planu, komunicirajući sa našim najdubljim osećanjima.
.jpg)
