Izvor: Politika, 05.Maj.2015, 08:19 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Tri mape za dve Evrope
Po ukupnom porastu – smanjenju broja stanovnika, prirodnom priraštaju i migracionim kretanjima – istočni i zapadni deo Starog kontinenta kao da nisu deo iste celine
U današnjim državama broj stanovnika se vidno smanjuje u vreme ratova i manjih oružanih sukoba, ali kada ratova nema a populacija se ipak „tanji”, onda neki drugi razlozi utiču na takve procese. U slučaju zemalja istočne i jugoistočne Evrope na to je uticalo tranziciono siromaštvo, koje je dovelo do >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << smanjenog nataliteta, ali i otvaranje granica i iseljavanje, pre svega na zapad kontinenta. Devedesetih godina prošlog veka na Balkanu je bilo i nekoliko ratnih sukoba, što je takođe doprinelo padu ukupnog broja stanovnika.
Kao posledica svega toga, od 1990. do 2011. godine u dvadeset zemalja u tranziciji broj žitelja je smanjen za 21 milion, dok su u isto toliko tzv. netranzicionih država u istom periodu u plusu za 36 miliona ljudi. Za dve decenije između dva dela Evrope tako je stvorena razlika od 57 miliona stanovnika.
Uz ove pokazatelje ukupnih populacionih kretanja u periodu 1990–2011, „Politika” objavljuje i tri mape Evrope kao ilustracije dvodecenijskih krupnih demografskih promena. Na mapama su registrovani: (1) ukupan porast–pad broja stanovnika u svakoj od 40 zemalja, (2) promene na osnovu prirodnog priraštaja i (3) migraciona kretanja (iskazano u procentima u odnosu na ukupno stanovništvo u 1990. godini).
Na sve tri mape zapadni deo kontinenta je u celini ili najvećim delom s pozitivnim trendovima, dok je istok uglavnom u crvenoj minusnoj ,,zoni”. U tom delu, po procentualno najvećoj depopulaciji ističu se Letonija (23 odsto), Litvanija i Moldavija (18 procenata), što znači da su ove zemlje od 1990. do 2011. godine ostale bez oko petine stanovništva. Kad je pak o apsolutnim brojevima reč, onda je među zemljama u tranziciji po negativnom prirodnom priraštaju (razlika između broja rođenih i umrlih) apsolutni rekorder Rusija sa 13 miliona stanovnika manje. Isto tako, Ukrajina u ovom periodu beleži negativan prirodni priraštaj od 5,6 miliona.
Stanje u pogledu migracija u nekim zemljama je takođe veoma nepovoljno. Po negativnom migracionom saldu, na prvom mestu je Albanija sa minusom od 1,2 miliona stanovnika (37 odsto), dok je od većih zemalja rekorder Rumununija sa 2,4 miliona.
U istom periodu, među netranzicionim zemljama, ako zanemarimo one male (Kipar, Island, Luksemburg), rekorder po procentnom rastu broja stanovnika je Republika Irska (30 odsto), a u apsolutnim brojevima: Španija sa povećanjem od oko osam miliona stanovnika, Francuska sa šest i po i Velika Britanija sa šest miliona. Francuska i Velika Britanija beleže i najveći porast broja stanovnika na osnovu prirodnog priraštaja, dok je u migracionom plusu rekorder bila Španija. I Nemačka u ovom periodu beleži visok migracioni plus, što je ovoj mnogoljudnoj zemlji ipak donelo skromniji ukupan rast populacije. Jer, Nemačka je, uz Italiju, jedina netranziciona zemlja s negativnim prirodnim priraštajem.
Prema svim ostalim pokazateljima (rast–pad broja stanovnika, prirodni priraštaj, migracioni saldo) svih dvadeset netranzicionih zemalja je u demografskom plusu.
Na drugoj strani, među tranzicionim zemljama, osim Češke, Mađarske i Slovenije, koje beleže skroman migracioni plus, po masovnom useljavanju karakteristična je Ruska Federacija (preko osam miliona stanovnika). Ovaj podatak se dovodi u vezu s raspadom SSSR-a i masovnim dolaskom pre svega etničkih Rusa iz bivših sovjetskih republika. Otuda i visoke stope negativnog migracionog salda Letonije, Litvanije, Estonije, a delom i Moldavije.
Demograf Goran Penev, iz Centra za demografska istraživanja Instituta društvenih nauka, kaže da su i na području bivše Jugoslavije negativne posledice migracionih kretanja na demografski rast u značajnoj meri ublažene zbog preseljenja stanovništva iz jednih u druge republike. Ta preseljenja su tokom devedesetih pretežno bila prinudna i pod ratnim pritiscima. Prema podacima Evrostata, koji su korišćeni prilikom izrade mapa, Srbija je i pored ogromnog priliva prisilnih migranata imala negativan migracioni saldo od 125.000 stanovnika. Međutim, Penev upozorava da je stvarna slika drugačija, jer podaci za 1990. i 2011. nisu potpuno uporedivi – oni za 1990. uključuju i lica na radu u inostranstvu. Ukoliko se posmatra samo stanovništvo u zemlji, migracioni saldo je pozitivan (oko 150.000).
Nasuprot tome, područje Kosova i Metohije je s najvećim negativnim migracionim saldom u Evropi (41 odsto), ali i s najvećim prirodnim priraštajem (34 procenta), pa u ukupnom skoru južna srpska pokrajina beleži procentualno gotovo istovetan populacioni minus kao i centralna Srbija i Vojvodina!
A kakvu demografsku budućnost Evrope možemo očekivati u sledećih 20 godina? Naš sagovornik naglašava da je ukupno stanovništvo Starog kontinenta u proteklom periodu povećano. Taj rast bi, prema najnovijim projekcijama Ujedinjenih nacija, trebalo da bude nastavljen i u sledećih nekoliko godina, bar do 2020. Međutim, ako bi se zadržale sadašnje niske stope fertiliteta, stanovništvo Evrope bi se smanjivalo. U 2035. godini, ono bi u odnosu na 2015. bilo malobrojnije za 54 miliona (sa 737 na 683). Smanjenje bi se najvećim delom odnosilo na istočni deo (minus 45 miliona), a u mnogo manjoj meri na zapadne zemlje (devet miliona). Tranzicione zemlje bi, prema ovoj projekciji, sa 320 miliona, koliko imaju sada, spale na 275 miliona. U poređenju sa 1990, kada su imale 345 miliona, to znači da bi za 45 godina imale 70 miliona, ili za petinu, stanovnika manje!
Tako bi mnoga područja u ovim zemljama bila polupusta ili čak populaciono potpuno devastirana. Uz to, njihovo stanovništvo imalo bi izuzetno nepovoljnu starosnu strukturu. Pitanje demografske budućnosti ne svodi se zato samo na broj stanovnika nego još više na odnos između broja starih i mladih. Ako iz zemalja sa istoka Evrope mladi odlaze na Zapad, onda je, kaže Penev, demografska rehabilitacija tranzicionih zemalja sve teža.
On dodaje da su demografi UN izradili i projekcione varijante koje su zasnovane na pretpostavkama o višim stopama fertiliteta. Ali, čak i po tim optimističkim varijantama, broj stanovnika istočnih delova Evrope u 2035. bio bi manji nego danas. Penev, ipak, ističe da su predviđanja demografske budućnosti pod velikim uticajem aktuelne situacije ili one u bliskoj prošlosti. Da su mogući i potpuno drugačiji scenariji, „gori” i „bolji”, pokazuju i rezultati projekcija stručnjaka UN koje su rađene 1990. godine, po kojima je za 2015. predviđana bitno drugačija demografska situacija od one koju u Evropi imamo danas. Na primer, broj stanovnika Zapadne Evrope tada je projektovan između 366 i 396 miliona, a on danas premašuje 415 miliona. Ujedno, ni za današnje zemlje u tranziciji 1990. nije predviđan demografski sunovrat kakav se desio u protekloj četvrti veka. Recimo, za Albaniju je predviđeno da će 2015. godine imati 4,7 miliona stanovnika (sada ima manje od 2,9 miliona). Slično je i sa Rumunijom – za 2015. procenjeno je ukupno stanovništvo od 25 miliona, a ta zemlja danas ima manje od 20 miliona. Zato se uvek, primećuje Penev, treba zapitati zašto bi budućnost, u tom demografskom pogledu, više ličila na sadašnjost nego što sadašnjost liči na prošlost.
.jpg)
