Izvor: Politika, 24.Apr.2008, 12:00 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Svetac sa magarećom glavom
Neobičan lik svetog Hristifora nalazi se na ikonostasu crkve Svetog Nikole, jedne od tri koje čine kompleks manastira Gradišta u Buljarici
Buljarica – Svetac, a glava – magareća! Da, tako nešto postoji i odmah da kažemo da nije u pitanju neslana šala nekog ateiste. Takva predstava, koja zbunjuje posetioce, nalazi se na ikonostasu crkve Svetog Nikole, jedne od tri koje čine kompleks manastira Gradišta u Buljarici, nadomak Petrovca na moru. Ovo jedinstveno ikonografsko >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << rešenje lika svetog Hristifora, utisnuto je na prestonu ikonu s predstavom Deizisa. I dosta je staro.
– Oltarsku pregradu, posve neobičnu, ovog prelepog paštrovskog manastira načinio je, prema natpisu na jednoj od prestonih ikona, Vasilije Rafailović 1795. godine – ističe Lucija Đurašković, istoričar umetnosti iz Budve. – Ovaj zograf, koji u potpisu sebe naziva „mnogogrešni”, jedan je od ikonopisaca iz čuvene bokokotorske slikarske škole Rafailović-Dimitrijević i sin je Rafaila Dimitrijevića, takođe zografa. On i njegov brat Đorđe su nastavili tradiciju porodice.
Vasilije je ikonostas crkve Svetog Nikole radio za vreme igumana Maksima Zanovića, a crkvi ga je darivao Stijepo Markov Gregović, dok je priložnik krsta sa raspećem na tom ikonostasu bio Đuro Gregović. Ikonostas nije uobičajeno simetričan, već pored centralnih carskih dveri s predstavom Blagovijesti postoje i bočna vrata koja na suprotnoj strani nemaju pandan. Na njima je ikona s predstavom svetog Arhangela Mihaila koji u jednoj ruci drži mač, a u drugoj bebu u povoju, simbol ljudske duše. Sa strane carskih dveri, prema istim bočnim vratima, nalazi se prestona ikona s predstavom Deizisa.
– Ova ikona je okružena sa dvanaest kvadratnih polja u kojima su predstavljeni apostoli – objašnjava Lucija Đurašković. – U donjem delu ikone su likovi (stojeće figure) šest svetitelja. U istom ikonostasnom redu je prestona ikona sa likom svetog Nikole. Drugu zonu iznad prestonih ikona čini friz apostola sa Deizisovom kompozicijom u sredini. I baš na prestonoj ikoni s predstavom Deizisa je retko rešenje – svetiteljski lik svetog Hristifora sa životinjskom, pseće-magarećom glavom. U sakralnom slikarstvu, ovakve kinokefalne predstave su prava retkost. Na Zapadu ih nema, dok su u naše krajeve dospele preko Atosa sa koga su preuzimani ikonografski predlošci.
Lucija Đurašković tvrdi da je Vasilije Rafailović bio teološki obrazovan i vrstan poznavalac vizantijske ikonografije. Pokazao je to izborom retkih i neobičnih scena i likova i na ovom ikonostasu. Postavlja se pitanje zašto je izabrao baš lik svetog Hristifora s magarećom glavom? Znao je, po svoj prilici, za legende o svetom mučeniku Hristiforu, hrišćanskom svetitelju iz drugog veka. Njih ima više, a najpoznatija govori o njemu kao mladiću obdarenom nesvakidašnjom lepotom. Kao istinskom verniku, lepota je počela da mu smeta: nije se mogao odbraniti od sveta, posebno devojaka, pa je molio Gospoda da mu naruži lice. I molba mu je uslišena: glava mu je dobila pseće-magareći izgled.
– U ikonografskom predstavljanju svetog Hristifora postoje dva načina. Češće se prikazuje sa likom kao i drugi svetitelji, a veoma retko sa životinjskom glavom. Slične predstave ovog svetitelja se nalaze u crkvici manastira Svetog Nikita u Donjem Korminjanu i u kapeli Hilandara.
Predstava u buljaričkom manastiru je ipak jedinstvena, a o njoj se malo zna. Monasi upoznaju turiste s retkostima, ali i ukupnim bogatstvom manastira koji je podignut na ostacima antičkih građevina 1116. godine. Manastir Gradište se prvi put pominje 1305. u povelji kralja Milutina. Bio je više puta napadan, a najsurovije je osetio odmazdu Mahmut-paše Bušatlije 1785, kada je turski silnik napao Paštroviće. U Drugom svetskom ratu opljačkali su ga i zapalili Italijani. Teško je stradao u razornom zemljotresu 1979. i tada su oštećene i freske koje su uspešno konzervirali majstori restauratori iz Cetinja i drugih mesta bivše Jugoslavije. Samo tri dana pre potresa, ikonostas iz crkve Svetog Nikole, na kome je i svetac Hristifor, odnet je na konzervaciju. Da se to nije dogodilo, crkveni krov koji je pao uništio bi jedinstveni ikonostas.
Savo Gregović
[objavljeno: 25/04/2008.]
.jpg)
