Izvor: Politika, 19.Apr.2008, 12:00 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Spomenik vojnicima rajha
Od našeg stalnog dopisnika
Kranj, 19. aprila – Podignut je „spomenik mobilisanima u nemačku vojsku”, glasi skromna vest iz Kranja. Tako otkrivamo da su nekadašnji, još živi „mobiliziranci” u „nemačku vojsku”, rodbina i predstavnici gorenjskih opština na kranjskom groblju „počastili uspomenu na mobilisane iz Gorenjske koji su pali na ratištima tokom Drugog svetskog rata”.
U odsustvu javne rasprave ili reakcije, >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << ovim činom su izjednačeni oni koji su se gledali preko nišana tokom Drugog svetskog rata – partizani i svi borci Narodnooslobodilačke borbe, sa kolaboracionistima Hitlerove armije, onima koji su se oružjem borili za očuvanje i proširenje Trećeg rajha. Otuda nije neobično što je na sveže otkriveni spomenik venac položio i ambasador Nemačke u Sloveniji Hans Joakim Gec. „Posle višegodišnjeg truda konačno smo se izborili za spomenik”, kaže jedan od učesnika komemoracije koji želi da ostane anoniman, zadovoljan što je prvi ovakav spomenik „palim mobilisanim najzad nikao u Sloveniji”, jer su „Slovenci koji su nosili uniformu Vermarhta dosad bili obavijeni nekakvom sramotom i prećutan deo ratne istorije”, iako je preko 1.500 žitelja Gorenjske (severni deo Slovenije, ka Austriji), uglavnom iz varošica i zaseoka koji leže između Kranja i Ljubelja, izgubilo život na različitim frontovima Drugog svetskog rata. Njihovi posmrtni ostaci su rasejani, pokopani sa saborcima, u grobnicama nemačkih soldata. „Nedopustivo je da u domovini ne bismo smeli da imamo bar simboličan zajednički grob i mesto uspomene na sve slovenačke muškarce kojima je ratna klanica ukrala život”, rekao je prilikom otkrivanja spomenika predsednik Udruženja gorenjskih mobilisanih vojnika Zdravko Ribnikar, naglasivši da to nije beleg „pobednicima ili poraženima”, već „žrtvama ratnog nasilja kojima svi treba da se poklonimo”. Ribnikar dodaje da je u različite rodove nemačke vojske bilo mobilisanih preko 25.000 Slovenaca, od toga 9.000 Gorenjaca. Zaslužni su jer su od iseljenja, koje je rajh sprovodio u donjoj Štajerskoj (odakle je nekoliko hiljada slovenačkih porodica završilo u Srbiji), „zaštitili preko 200.000 Slovenaca”, kaže Ribnikar.
Ako je suditi prema svedočenjima preživelih, mobilisani nisu ni pomišljali da dezertiraju ili napuste trupe „velikog rajha” i eventualno pređu na stranu gerilskih snaga koje su se borile protiv okupatora. Ne smatraju ni da je polaganje života za ciljeve Hitlerove Nemačke nešto što bi trebalo tretirati kao sporno, jer je, poput ostalih sunarodnika, i Ribnikar, na primer, „pod pritiskom otišao u boj kao vojnik velikog rajha”. „Tadašnja vlast nas je prisilila da se kao vojnici velikog rajha borimo u ratu, protiv svoje volje. Mi smo ratnu tragediju preživeli na svetskim bojištima, a time štitili svoje porodice jer smo bili svesni da nemamo izbora, pa smo se odlučili za manje zlo”, objašnjava Ribnikar, uveren da je njegove kamerade, „onako kao sve vojske, pomešane sa nemačkim vojnicima, dok su se borili na prvoj bojnoj crti, vodio nagon za očuvanje sopstvenog života”. Ambasador Gec u činu u Kranju vidi „znak pomirenja”, svestan „problema u Sloveniji u vezi sa istorijskim vrednovanjem perioda 1941–1945”.
Gecu nisu nepoznate debate između slovenačke levice i desnice, u kojima je težište između „osovine dobra i zla” u Drugom svetskom ratu, zahvaljujući koaliciji na vlasti na čelu sa premijerom Janezom Janšom, tokom poslednje četiri godine pomereno u korist onih za koje se u bivšoj SFRJ tvrdilo da su bili kolaboracionisti okupatora i izdajnici. Učestale rehabilitacije saradnika okupatora i iskopavanja masovnih grobnica sa ostacima žrtava partizanskih likvidacija posle rata, za koje istoričar Jože Dežman tvrdi da predstavljaju dokaz o najvećem genocidu u posleratnoj Evropi, dovode u sumnju ispravnost borbe „crvenih rodoljuba”, posebno što su oni, prema novijoj domaćoj istoriografiji, gurnuli Sloveniju u potonji jugoslovenski jaram koji je trajao još pet decenija. „Kao nemački ambasador ne smem da se mešam u unutrašnju slovenački diskusiju”, tvrdi Gec, pa kaže: „Ali mislim da mobilisani zaslužuju poštovanje i zato što su dali svoj život da zaštite svoje bližnje i ostale Slovence.” Ribnikar ističe da je „svih proteklih godina naša neuslišena želja bila da postavimo ovaj spomenik”. Društvo na čijem je čelu broji 1.940 članova, koji su finansirali izradu spomenika uz doprinose gorenjskih opština koje pomažu i rad Udruženja. Inauguraciju spomenika pomogla je opština Kranj u čije ime je podgradonačelnik Igor Velov rekao da „nema pravičnih ratova” i „u skladu s tim treba razumeti mladiće koji su bili mobilisani u nemačku vojsku iako to nisu hteli, stoga su i oni žrtve Drugog svetskog rata”.
Prisutni nisu pokazali pijetet za metu te „prisilne odluke gorenjskih momaka” – za žrtvu onih koji su ginuli u borbi protiv nemačke vojske. Slovenački mobilisani su „delovali” na ratištima u Istočnoj Evropi, Rusiji, kao i na Balkanu, u Bosni i Srbiji. Spomenik je blagoslovio župnik Stanislav Zidar, kranjski sveštenik, a natezanja oko lokacije trajala su „čitave tri godine” jer se Zavod za zaštitu kulturnog nasleđa nije složio sa idejom Gorenjskog muzeja da bude postavljen tik uz spomenik palima u Prvom svetskom ratu. Na kraju je pobedio kompromis, i spomenik je smešten u park kranjskog groblja.
S.Vasović- Mekina
[objavljeno: ]
.jpg)
