Izvor: B92, 12.Apr.2022, 10:01

Politika, istorija i izbori u Srbiji: Koja je tajna duge vladavine Nikole Pašića

Ime jednog od najvećih ljudi u istoriji srpske politike posle nedavnih izbora novo se pominje kao simbol dugovečnosti.

Duga bela brada Nikole Pašića svedočila je nekim od najburnijih i najvažnijih događaja u novijoj istoriji Srbije, ali taj 28. jun 1919. godine bio je poseban.

Lideri iz čitavog sveta okupili su se u francuskom dvorcu Versaju, nedaleko od Pariza, kako bi i zvanično okončali krvavi Prvi svetski rat.

Dok nemački predstavnik potpisuje >> Pročitaj celu vest na sajtu B92 << sporazum, sa druge strane stola gledaju ga neki od najmoćnijih ljudi tog doba - a među njima i jedna duga bela brada.

"On je bio veliki političar i politički vođa", kaže Nebojša Damnjanović, istoričar u penziji, koji je dugo proučavao Pašićev život.

"Kao kralj Aleksandar ili Josip Broz Tito, šta god ljudi o njima mislili - čak ni ljuti protivnici ne mogu da poreknu veliku važnost tih ljudi", dodaje Damnjanović za BBC na srpskom.

Pašić je predsednik kraljeve Vlade u Srbiji bio pet puta, prvi put krajem 19. veka - tokom 1891. i 1892. godine - da bi potom bio i predsednik Vlade Kraljevine SHS.

Na vlasti je proveo gotovo 18 godina.

Istoričar Marković smatra da je Pašić "samim trajanjem" postao jedno od najznačajnijih političkih imena u modernoj istoriji Srbije.

"Pritom je na vlasti bio u zaista najtežim trenucima za državu i u Prvom svetskom ratu je uspeo da ostvari skoro sve državne ciljeve", kaže.

"Ipak, uvek je teško kod velikih političara reći šta je do lične veličine, a šta su povoljne okolnosti", dodaje ovaj istoričar, koji je i deo najužeg rukovodstva Socijalističke partije Srbije.

Kako je onda Pašić uvek o(p)stajao?

Tačan datum kada je Nikola Pašić rođen nije sa sigurnošću poznat.

Ono što se zna jeste da je bio decembar 1845. godine.

"Rođen je u prvoj polovini 19. veka, kada je Srbija bila u vazalskom odnosu prema Turskoj, a turski garnizoni su još bili tu", kaže Damnjanović.

"Završio je kao predsednik vlade Kraljevine SHS - on životnim i političkim vekom spaja epohe", dodaje.

Enciklopedija Britanika piše da je Pašić rođen u skromnoj porodici u Zaječaru.

Otac mu je bio trgovac, a deda pekar.

"Bugarska istoriografija navodi da je barem delimično bio bugarskog porekla, a govorilo se i da su njegovi iz Makedonije, kao i da su cincari", kaže Damnjanović.

"Svakako se smatrao Srbinom, Srbin je bio."

Studirao je mašinstvo - prvo u Beogradu, a potom u Švajcarskoj.

Po povratku u Beograd, družio se sa grupom socijalista predvođenom Svetozarom Markovićem, poznatim filozofom, publicistom i političkim aktivistom.

"Zaključivši da kralj Milan Obrenović onemogućava Srbiji savremeno vođstvo i nacionalnu perspektivu, Pašić odlučuje da se aktivno uključi u politiku", piše Britanika.

Prvi put u parlament ulazi 1878. godine, kao deo opozicije, a 1881. godine bio je jedan od osnivača Narodne radikalne stranke.

Pašić je bio poznat i kao veliki protivnik kralja Milana Obrenovića, što je moglo da ga košta i glave.

Protivnici Obrenovićeve vlasti 1883. godine, podstaknuti radikalima, podigli su Timočku bunu, koja je nasilno ugušena.

Radikalske vođe su žestoko kažnjene, a Pašić zbog osude na smrt beži u Bugarsku.

Kada je Veliki rat počeo, svet više nije bio isti.

Ipak, Britanika piše da je on u početku "utišao srpsku političku neslogu" - u novembru 1914. formirana je nova vlada, sa Pašićem kao premijerom.

Vlada i vojska su se ubrzo, u zimu 1915. godine, povukli preko Albanije na Krf, a Pašić je sve vreme bio predsednik Vlade u egzilu.

U julu 1917. godine potpisana je Krfska deklaracija kojom je stvaranje jedinstvene države bilo proglašeno za jedan od najvažnijih ciljeva - Kraljevina SHS nastaje 1. decembra 1918. godine.

Đokić u knjizi piše da Pašićev stav o Jugoslaviji dugo izaziva debate.

"Dok jedni smatraju da ga nije interesovalo ništa više od (loše) zamaskirane Velike Srbije, drugi ga vide kao glavnog arhitektu Jugoslavije", navodi.

Iako je, navodi, Pašić "znao relativno malo o Hrvatskoj i Sloveniji, njegova ratna vlada je bez sumnje radila na stvaranju saveza Južnih Slovena".

Jugoslaviju je, dodaje, video kao "realnost", ali i Srbiju kao "jezgro nove države", pre svega zbog "snažnog osećaja srpskog identiteta".

"Na neki način, bio je uhvaćen između ideala srpske borbe za oslobođenje i ujedinjenja iz 19. veka i stvarnosti novog, jugoslovenskog veka", piše Đokić.

U martu 1926. godine Pašić podnosi ostavku, a u decembru iste godine umire.

"Kao čovek strogog poštenja u javnom životu, bio je duboko ranjen umešanošću sina u korupcionaški skandal", piše Britanika.

"Imao je dve ćerke, ali je prema sinu Radetu posebno bio slab, a on je bio veliki problem", dodaje Damnjanović.

"Rade je bio vrlo nesavestan čovek i veliku štetu je naneo ocu ponašanjem, a Pašić je na kraju i umro iznerviran primedbom kralja Aleksandra o sinu."

Marković navodi da je Pašić bio jedan od retkih koji je u to vreme otvoreno izvlačio sina iz vojske, iako su mnogi sinovi političara bili na ratištu i tamo ginuli.

"I po tome više liči na korumpirane političare iz budućnosti i naših vremena, a ne na principijelne ljude svog doba", zaključuje.

Pratite nas na Fejsbuku,Tviter i Vajberu. Ako imate predlog teme za nas, javite se na bbcnasrpskom@bbc.co.uk

Izvor: BBC News na srpskom
Pogledaj vesti o: Izbori

Nastavak na B92...