Izvor: SrbijaDanas.com, 23.Jun.2023, 08:37

ŠABAČKA ISTORIJA: Od Zaslona i Bigir Delena do dvadesetog veka i NATO bombardovanja 1999. godine

Tradicija - Najdublje ukorenjeni deo našeg kulturnog nasleđa, kroz vekove pažljivo čuvan i prenošen s kolena na koleno, da se ne bi zapostavilo ili zaboravio. Ona nas povezuje sa precima i usto vreme predstavlja naše nasleđe za one koji dolaze posle nas. Negovana kroz predanja, rituale i običaje, samo naša i ničija više, jedinstvena i veličanstvena, bez nje nema niti nas, niti našeg nacionalnog identiteta.

Još od sredine petnaestog veka i prve pojave imena Zaslon u >> Pročitaj celu vest na sajtu SrbijaDanas.com << starim dubrovačkim spisima, znalo se da će ovo mesto u istoriji nositi ogroman značaj. Topografski savršeno pozicioniran na međi između istoka i zapad, severa i juga Balkanskog poluostrva, tik uz reku Savu, ovo mesto bilo je savršeno vojno uporište.

Ovaj potencijal prvi prepoznaše Turci, te na obali reke izgradiše Bigir Delen, nama poznatiji kao Šabačka tvrđava. Ovo uporište predstavljalo je krajnju granicu Osmanskog carstva, i izvidnicu u neprijateljske teritorije austrijske imperije. Preko tri veka biće vođene bitne za prevlast nad ovom strateškom tačkom između Turaka i Austrijanaca, a 1807. godine, u bitku za prevlast uključiće se i Srbi. Karašorđevi ustanici će oduzeti grad, ali će ga Turci veoma brzo povratiti pod svoje okrilje.

Oslobođenje Šapca doprinelo je njegovom razvoju i korenitim promenama u samom gradu. U vreme petnaestogodišnje uprave Jevrema Obrenovića, Šabac je dobio mnoge novine i unapređenja - čuvene prvine. Izgrađena je Jevremova kuća, koja je okupljala intelektualni elitu to vreme, i bila je centar kulturnog stvaralaštva. Osnovana je okružna i varoška bolnica, prva u Srbiji, odlično opremljena apoteka, kao i osnovna škola i gimnazija. Takođe je od temelja podignuta velelepna crkva Svetih apostola Petra i Pavla.

Konačan pad turske vlasti u Šapcu desiće se 22. aprila 1867. godine, kada će poslednji turski vojnici predati ključeve grada kapetanu srpske pešadijske vojske Lazaru Cukiću.

U drugoj polovini 19. veka, Šabac je doživeo brzi razvoj. Trgovina je procvetala, a poljoprivreda i industrijska proizvodnja počele su da se razvijaju. Šabac je postao jedan od najznačajnijih gradova u Srbiji, zajedno sa Beogradom i Kragujevcom. Urbanistički razvoj je takođe pratio ovaj napredak, pa su u tom periodu izgrađene mnoge značajne građevine koje i danas predstavljaju istorijsko nasleđe Šapca.

Na područjima nekadašnjih močvara, koje su se tada ciljano isušivale, niču nove građevine za stanovanje i poslovanje. Sve više Šapčana usvaja tekovine obrasce života evropske civilizacije, a zahvaljujući svom brzom razvoju i živahnom i živopisnom društvenom životu, grad je stekao epitet "Mali Pariz". U to vreme, Šapčani su imali priliku čitati svoje novine - od 1883. godine postojao je jedan list, a od 1909. godine njih čak 11, a pored novina, još jedna evropsa tekovina bio je i noćni život koji se odigravao gde drugde do u kafanama, među kojima su najrenomiranije bile “Evropa”, “Kasina”, “Devet direka” i salon hotela “Pariz”.

Već na međi vekova, Šabac je bio jedan kompletan grad sa izgrađenom infrastrukturom i izvajanim karakterističnim evropskim stilom života, a već početkom novog veka, ulicama grada moći će se videti i po koji velosiped ili automobil. Stanovništvo je uživalo u plodovima svog rada i svakodnevica je bila gotovo idilična, Šabac je bio mesto gde je čovek mogao lepo i konformo da obitava, a niko od njegovih stanovnika nije ni slutio da će njihov mir biti prekinut tako brzo.

Već u drugoj dekadi dvadesetog veka, upravo odavde, od Srbije, počeće da se širi crni oblak Velikog rata i zahvatiće čitavu Evropu. Nakon poraza u Cerskoj bici na samom početku rata, austrougarske trupe su se u naredne četiri godine intenzivno svetile gradu Šapcu i njegovom stanovništvu. Grad je bio pustošen, pljačkan, uništavan i spaljivan, a njegovo stanovništvo porobljavano, mučeno i ubijano. Jedan važan događaj vezan upravo za tu temu jeste i streljanje u hramu Svetih apostola Petra i Pavla, gde je, u avgustu 1914. godine, upravo dok se sama Cerska bitka odigravala, pobijeno, prema nekim podacima, i do 500 srpskih duša. Kraj rata i oslobođenje grada 1918. godine dočekao je tek svaki drugi predratni Šapčanin. Od 14,000 stanovnika, u gradu je živo ostalo oko 7,000, a materijalna šeta nikad nije u potpunosti procenjena.

U narednih 20 godina, Šabac se polako ali sigurno dizao iz ruševina, uglavnom zahvaljujući svojoj razvijenoj trgovini, zanatstvu i poljoprivredi. Promenom državnih granica nakon Prvog svetskog rata, Šabac više nije bio pogranično mesto, te više nije mogao da računa na carinski kapital, koji se pre Velikog rata slivao u gradsku kasu. Ipak, to ga nije sprečilo u daljem razvoju, pa je 1932. godine u Šapcu podignut Stari most, a 1937. godine izgrađena filijala Narodne banke. Pored ovih investicija, grad je finansirao i izgradnju savskog keja, a kako bi se silni radnici okrepljivali tokom svog rada, grad je imao na raspolaganju preko 130 kafana. Ovakav razvoj grada doneo mu je i prvu veliku fabriku 1938. godine, kada se čuvena Hemijska industrija “Zorka” iz Subotice preselila u Šabac.

Iako je Veliki rat bio rat za koji se govorilo da je “rat koji će okončati sve ratove”, nakon relativno kratkog perioda mira i stabilizacije, taman što se Šabac ponovo izgradio, u Evropu, Jugoslaviju i sam grad Šabac stižu pošasti Drugog svetskog rata. Već u prvoj godini rata na teritoriji Jugoslavije, iz Šapca 5,000 ljudi biva deportovano i smešteno u improvizovani logor u sremačkom selu Jarak. Put ovih 5,000 duša ka logoru nazvan je “Krvavi marš”, jer se sa njega većina nije živa vratila kući. Tokom skoro četiri godine okupacije, Šabac je, kao i posle Prvog svetskog rata, izgubio oko 7,000 stanovnika, a kroz koncentracioni logor u gradu prošlo je oko 25,000 ljudskih duša.

Još jedan veliki rat bio je okončan i još jednom grad je valjalo ponovo izgraditi. Ovog puta, u duhu bratstva i jedinstva, sa velikim elanom i entuzijazmom prišlo se renoviranju oštećenog i podizanju srušenog. Uz već postojeću hemijsku industriju “Zorku”, u Šapcu se brzo izgrađuju i nove fabrike, kao i strujna i mreža puteva. Nažalost, ova brza gradnja odneće sa sobom i nešto starog šarma predratnog grada, pa će se na mestu urušenih starih kuća graditi moderne stambene zgrade od betona, a pored toga, grad dobija i most preko Save, sportsku halu “Zorka”, hotel “Sloboda”, gradski stadion, kulturni centar, autobusku stanicu i sve ostale potrebštine jednog grada u drugoj polovini dvadesetog veka.

Kraj te druge polovine veka patnje i stradanja biće obeležen upravo tim opisom, ptanjom i stradanjem. Dana 22. maja 1999. godine, tokom NATO bombardovanja Jugoslavije, na Šabac će biti bačeno 10 bombi, prilikom čega će biti pogođen deo kasarne u širem centru grada. U tom napadu stradala je jedna osoba. Na ovaj način je prekinut najduži mirovni period u petovekovnoj bogatoj istoriji grada.

Projekat je finansiran iz budžeta Grada Šabac. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva. 
Pogledaj vesti o: NATO

Nastavak na SrbijaDanas.com...