Izvor: Politika, 18.Apr.2014, 23:03 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Oltar je bio otvoren vekovima
Iguman Studenice arhimandrit Tihon Rakićević odbranio doktorsku desertaciju na Bogoslovskom fakultetu sa temom oltarske pregrade, koja je danas predmet polemika
U prethodnoj deceniji Srpsku pravoslavnu crkvu zapljusnuo je talas novog promišljanja liturgijskog života, pa njime nije zaobiđen ni pojam oltarske pregrade. U nedostatku ozbiljnih studija i trezvenih odgovora razvila se polemika, obuzevši i znalce i laike, o smislu oltarskih pregrada i o upitu kako da stoje >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << dveri žrtvenika tokom svete arhijerejske liturgije, jednog od najznačajnijih obreda u pravoslavnoj veri.
– Osnovno pitanje koje se postavlja u savremenim polemikama u vezi sa oltarskom pregradom je vidljivost žrtvenika. Po izvorima koji se mogu pratiti do srednjeg veka, skoro hiljadugodišnja karakteristika oltarskih pregrada u hramovima naše crkve jeste njihova otvorenost – navodi arhimandrit dr Tihon Rakićević (42), iguman manastira Studenica.
Starešina svetosavske i svetosimeonovske lavre dan po Blagovestima (8. aprila) odbranio je na Pravoslavnom bogoslovskom fakultetu u Beogradu doktorsku disertaciju na temu „Oltarska pregrada – ikonostas od 4. do sredine17. veka: forma, funkcija i značenje”. Mentor, dr Vladimir Vukašinović (46), vanredni profesor PBF, naveo je da se tema naslanja na Tihonovo privatno obrazovanje i magistarski rad iz 2008. godine, ali i da je birana tako da dotakne aktuelno vreme i događaje. U komisiji za odbranu bili su još i dr Nenad Milošević (53), redovni profesor PBF i dr Milan Radujko (52) naučni saradnik Instituta za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta BU, dr Rodoljub Kubat (45), profesor Starog zaveta i dr Zoran Krstić (51), profesor Crkvenog prava na PBF.
– Predstava o poreklu i smislu oltarske pregrade danas često nije jasna ni kliricima ni laicima. To izaziva poprilično čuđenje s obzirom da se ova pregrada nalazi pred očima svakog ko uđe u pravoslavni hram – ističe Tihon u svojoj naučnoj studiji.
On se u radu od 253 strane poziva na 82 referentna izvora, stare rukopise svetih otaca, saborska akta, bogoslužbene knjige, tipike i diplomatske spise i 283 bibliografske jedinice iz različitih naučnih oblasti, teologije, istorije, istorije umetnosti, arheologije, filologije... Braneći disertaciju pred komisijom, iguman je istakao:
– Rane oltarske pregrade, kao i one u vekovima posle ikonoborstva, bile su u obliku otvorenih kolonada, a materijalni podaci potvrđuju da je tokom 12. veka postepeno uveden običaj popunjavanja praznina između stubova oltarskih pregrada. Kad je reč o srpskim prostorima, konkretni arheološki dokazi svedoče da je donja zona oltarske pregrade u 13. veku bila bez ikona, i da je oltar toga doba bio vidljiv.
Tihon je dalje objasnio kako je došlo do zatvaranja oltara i postavljanja ikonostasa (templona):
– Dugotrajna težnja da se na pregradu postave ikone bila je podsticana prvenstveno pobožnim nastojanjem laika, jer izvori vele da su ikone upravo njima bile namenjene. Karakter oltara i napredovanje kultnog odnosa prema ikonama vremenom su doveli do toga da se ikone nađu u prostoru između vernika i žrtvenika. Blizina oltara ulivala je narodu sigurnost u delotvornije molitve svetitelja na ikoni. Crkva je, na kraju, potpuno prihvatila ovakve težnje, uklopila ih u svoj bogoslužbeni prostor i to je dovelo do zatvaranja oltara od pogleda naroda. Od tada, liturgijske radnje nedostižne su pogledu vernika.
Braneći svoju tezu, arhimandrit iz Studenice tvrdi da „oltarska vrata simvolišu kapiju Carstva Božijeg, predobražavaju sama vrata raja Hristovog”, i zaključuje:
– Ikonostas se kao kompozicija razvijao uporedo sa opadanjem eshatološke sveti, odnosno učenja o spasenju i uspostavljanju Carstva Božijeg ili večnog života. Međutim, jačanje ove svesti koje krasi naše doba, kao da sobom pokreće obrnuti proces, što znači vraćanje izvornim oblicima oltarske pregrade.
U izjavi za „Politiku” dr Tihon Rakićević naglašava da sa „istorijskim izvorima i konkretnim podacima nema šale, oni su hladni i neumoljivi, otporni na ubeđenja i polemike”, i dodaje:
– U svim pravoslavnim crkvama do naših dana zadržao se jedan običaj iz starog bogosluženja, da oltar bude vidljiv od Vaskrsa pa sedam narednih dana. Tada se oltarske dveri nikako ne zatvaraju, ni na liturgiji, ni na jutrenju, niti čitavog dana.
Odbranu disertacije u glavnom amfiteatru PBF-a pratila je velika publika, neuporedivo brojnija nego što je običaj za ovakve događaje. Među 800 prisutnih bili su crkveni velikodostojnici, vladike i profesori fakulteta, sekretar SANU akademik Dimitrije Stefanović, akademici Gojko Subotić i Ljubomir Maksimović, teolozi, istoričari umetnosti, arheolozi, studenti ove visoke škole, i mnogi mirjani iz Tihonovog rodnog Čačka.
Gvozden Otašević
objavljeno: 19.04.2014
.jpg)
