Izvor: Capital.ba, 02.Apr.2020, 12:29 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Koronavirus kao pokretač ekonomskih promjena u Republici Srpskoj
Piše: Miodrag Jandrić, član Komisije za hartije od vrijednosti RS i docent na Univerzitetu za poslovne studije na predmetu Berze i berzansko poslovanje Širenje koronavirusa unijelo je nemir u ekonomije širom svijeta, koji je, praćen opštom neizvjesnošću, doveo do pojave nove krize teško predvidivog roka trajanja. Zatvaranje kompanija, otkazivanje konferencija i sajmova, ukidanje avio linija i izolacija milionskih gradova uzrokovali su pad ekonomske aktivnosti. Finansijska tržišta su se >> Pročitaj celu vest na sajtu Capital.ba << suočila sa izrazitom nestabilnošću, a berzanski indeksi kontinuirano bilježe fluktuacije i padove. Izvjesno je da će koronavirus imati značajne posljedice i na privredu Republike Srpske. Širenje virusa dovelo je do nekoliko ekonomskih problema. Prvi problem je taj što veliki broj radnika mora da ostane kod kuće, usljed čega se suočava sa otkazima i padom produktivnosti. Drugi problem je što potrošači svode svoju potrošnju samo na nivo ispunjenja osnovnih potreba u održavanju života i zdravlja, što utiče na smanjuje ukupne potrošnje. Treći problem je što prethodno navedeno utiče na poslodavce, naročito mala i srednja preduzeća (MSP), koja su usljed smanjenja prometa suočena sa problemom likvidnosti i solventnosti, te su prinuđena da smanjuju troškove tako što otpuštaju radnike i/ili traže odlaganje plaćanja dospjelih obaveza. Novonastala situacija je, pored očitih poteškoća, donijela i niz mogućnosti za preispitivanje trenutnog ekonomskog uređenja i preduzimanje odgovarajućih mjera i aktivnosti u unapređenju poslovanja i obezbjeđenju ekonomskog rasta Republike Srpske. Pomoć koja je poslovnom sektoru potrebna u savladavanju problema prouzrokovanih koronavirusom zahtijeva ozbiljan finansijski kapacitet, imajući u vidu njen uticaj na rast budžetskog deficita. Izvori za ova plaćanja mogu da budu budžet, zaduživanje na domaćem i međunarodnom tržištu, te uspostavljanje Fonda za finansijski oporavak privrede, čija bi uloga bila pružanje podrške održavanju ekonomske aktivnosti i radnih mjesta u najranjivijim dijelovima naše privrede. U tom postupku značajnu finansijsku i upravljačku podršku može da obezbijedi Investiciono-razvojna banka Republike Srpske (IRB RS). Finansijska podrška može da se očekuje i od poslovnih banaka. Bankarski sektor je sa 30.09.2019. godine raspolagao novčanim sredstvima na računu rezervi kod Centralne banke BiH od preko 650 miliona KM iznad sredstava obavezne rezerve, što čini njegov postojeći kreditni potencijal. Banke mogu da se pojave kao kupci državnih obveznica u nekim narednim emisijama, ali i da učestvuju u drugim aktivnostima usmjerenim na oporavak privrede od koronavirusa. Na ovom mjestu je pak potrebno imati u vidu da usljed obustave servisiranja dijela kredita u narednom periodu možemo očekivati rast tzv. nekvalitetnih zajmova (eng. Nonperforming Loans – NPL), kao i to da u strukturi depozita dominantno učešće imaju depoziti građana, najrizičnija skupina deponenata koja brzo reaguje na glasine i lako se odlučuje na povlačenje svojih sredstava iz banaka. Mjere finansijske pomoći samo ublažavaju posljedice krize izazvane koronavirusom, dok se stvarno rješenje krize nalazi u strukturnim promjenama i stvaranju ambijenta za rast ukupne privredne aktivnosti u Republici Srpskoj. Bruto društveni proizvod (BDP) predstavlja osnovni pokazatelj stanja privrede. Imajući u vidu da na BDP direktno proporcionalno utiču javna potrošnja, privatna potrošnja, investicije i izvoz, a obrnuto proporcionalno uvoz, aktivnostima usmjerenim na ove varijable možemo uticati na ekonomski rast u Republici Srpskoj. Krizu nastalu širenjem koronavirusa treba iskoristiti donošenjem strukturnih mjera sa ciljem smanjenja uvoza i njegovog supstituisanja domaćom proizvodnjom, kao što su: povećanje kapaciteta domaćih preduzeća, unapređenje kvaliteta proizvoda i usluga, zaštita domaćih proizvođača od nelojalne konkurencije, subvencije i nažne promotivne aktivnosti u koordinaciji Privredne komore pod nazivom „Kupujmo domaće“. Pomenuto se naročito odnosi na sektore poljoprivrede, prehrambene i drvno prerađivačke industrije. Dalje, potrebno je hitno stvoriti uslove i preduzeti konkretne korake za organizovanje Specijalnih ekonomskih zona koje će imati niz prednosti za poslovne subjekte i preduzetnike: oslobađanje od plaćanja poreza na dobit, pristup dobro razvijenoj, namjenskoj infrastrukturi i dobra geografska lokacija. Aktivnostima usmjerenim na povećanje privatne i javne potrošnje može se uticati na povećanje ekonomskog rasta. Pogodan način za povećanje potrošnje je finansiranje putem tržišta kapitala. Republika Srpska treba raditi na privlačenju novih vrsta investitora, poput poslovnih anđela, investicionih fondova rizičnog kapitala i investicionih fondova sa privatnom ponudom, koji mogu značajno da doprinesu sektoru MSP. Potrebno je pokrenuti Program za obuku MSP o korporativnom upravljanju i prikupljanju kapitala kojim će se ovim subjektima olakšati prikupljanje kapitala. Preduzećima koja ne kotiraju na berzi potrebno je stvoriti uslove za emisiju tzv. progres obveznica, koje bi mogle postati održivo rješenje za podsticaj rastu i razvoju mikropreduzeća sa sposobnim menadžmentom, kvalitetnim poslovnim planovima, dobrom pozicijom na tržištu i snažnom sklonošću ka internacionalizaciji. MSP kao emitenti progres obveznica mogla bi biti iz određenih grana industrije (električne energije, komunalnih usluga, finansijskih usluga i proizvodnje hrane i pića). Kupci ovih finansijskih instrumenata bili bi profesionalni investitori koji, u skladu sa odredbama Zakona o tržištu hartija od vrijednosti, imaju iskustvo, znanje i stručnost da donose sopstvene investicione odluke i precizno procjenjuju rizike koji su izloženi, ali i drugi zainteresovani investitori. Novi načini finansiranja MSP su naročito važni s obzirom da će ovaj sektor u Republici Srpskoj usljed širenja koronavirusa biti suočen sa potrebom restrukturiranja imovine i obaveza, finansiranja unutrašnjeg rasta i povećanja obrtnog kapitala i ograničenjima u tradicionalnom finansiranju od strane banaka. Značajnu ulogu u održavanju likvidnosti ovih obveznica na berzi mogla bi i trebala da pruži Investiciono-razvojna banka Republike Srpske, nastupajući kao garant emisija i održavajući stalnu likvidnost emitovanih HOV. Time bi progres obveznice dodatno dobile na popularnosti kod investitora. Progres obveznice mogla bi da emituje i Republika Srpska uz slične, ali shodno riziku, povoljnije uslove za uvrštenje na berzu i time obezbijedi potrebna sredstva za prevazilaženje novonastale krize. Specifičnost ove vrste obveznica u odnosu na prethodne emisije bi bila u tome što bi se emitovale u malim apoenima od jedne do 500 KM, bile bi instrument kojim bi Republika Srpska mogla da plaća isporučioce roba i usluga, vlasnici obveznica bi njima izmirivali svoje poreske obaveze, a troškovi i izdaci emitenata u vezi sa emisijom progres obveznica (zajedno sa kamatama) bi se odbijali u finansijskoj godini u kojoj su nastali, dok bi IRB RS podržavala likvidnost na berzi, istovremenim isticanjem stalne ponude za kupovinu i za prodaju. U cilju efikasne realizacije dva projekta emisije progres obveznica, potrebno je uvesti tzv. Planove investicione štednje kojima će se propisati povoljniji poreski tretman ako investitori zadrže početno ulaganje u progres obveznice i/ili investicione fondove koji svoja sredstva pretežno ulažu u progres obveznice. Treba da iskoristimo ovu nepriliku kao priliku da se ozbiljno razmotri mogućnost da preduzeća koja zapošljavaju do 10 radnika i koja obavljaju određene djelatnosti budu oslobođena poreza na dobit, plate i imovinu, čime bi se omogućilo stvaranje velikog broja mikropreduzeća u Republici Srpskoj. Pri tome, ovoj grupi preduzeća bi se mogla obezbijediti pomoć razvojnih agencija, fakulteta, instituta i IRB RS, što bi imalo pozitivan uticaj na razvoj preduzetništva u Republici Srpskoj i prevazilaženje problema pada privredne aktivnosti prouzrokovane krizom. Još jedna mogućnost za prevazilaženje novonastale situacije je šire uvođenje tzv. radničkog akcionarstva (eng. Employee Stock Ownership Plan – ESOP), tj. učešća zaposlenih u vlasništvu privrednih društava u kojima rade uz određene poreske olakšice. Značaj ovakvog načina finansiranja poslovanja preduzeća posebno dolazi do izražaja u uslovima otežanog pristupa kreditnim izvorima. U narednom periodu ovo bi Republici Srpskoj omogućilo da zaposleni postanu vlasnici akcija preduzeća, čime bi bili više motivisani za unapređenje njegovih poslovnih rezultata. Ova kriza je u značajnoj mjeri pogodila i obrazovanje. U programu ekonomskih reformi Republike Srpske za period 2020–2022. godine, prepoznati su problemi u obrazovanju, kao što su: neusklađenost upisnih politika sa zahtjevima tržišta rada; nedovoljno izražena preduzetničko-inovativna komponenta u obrazovnom procesu; praktična nastava i obuka koja se izvodi van obrazovnih ustanova nije dostupna učenicima u preduzećima, kao i nedostatak mentora u preduzećima koji bi radili i pratili učenike; nastavni procesu nisu u dovoljnoj mjeri prilagođeni savremenim metodama i oblicima rada u oblasti obrazovanja. Ovo je prilika da nevolju i haos nastao širenjem koronavirusa iskoristimo da u obrazovni sistem osnovnog, srednjoškolskog i visokoškolskog obrazovanja, kao i u druge segmente društvenog života, uvedemo široku primjenu modernih informacionih tehnologija. Potrebno je u najkraćem roku pristupiti stvaranju ambijenta u kojem bi visokoškolske ustanove u Republici Srpskoj imale obavezu da zajedno sa studentima osnivaju tzv. univerzitetske start–up i spin-off, zajedničke firme nastale kao rezultat naučno-istraživačkih projekata sa studentima. Ovim modelima stvarne studentske prakse podigao bi se nivo preduzetništva i stepen kvaliteta stručnjaka sa univerzitetskom diplomom. Pored toga, za ekonomske fakultete moglo bi se razmotriti osnivanje studentskih investicionih fondova, kojim bi upravljali studenti zajedno sa svojim profesorima, te na taj način sticali praktična znanja o štednji i investicijama kao osnovnim preduslovima za ekonomski razvoj. Imajući u vidu mogućnosti koje pruža savremeno informatičko doba, ali i snažan kolektivni duh našeg naroda, Republika Srpska bi mogla da pokrene internet platformu (eng. Crowdsourcing) putem koje bi svi zainteresovani stručnjaci iz različitih oblasti pomagali firmama u rješavanju finansijskih, poreskih, kadrovskih, tehničkih i informatičkih problema uzrokovanih koronavirusom. Iznesene mjere predstavljaju samo dio mogućih aktivnosti usmjerenih ka stabilizaciji privrede Republike Srpske. Ključ uspjeha u prevazilaženju postojeće situacije leži u našem zajedništvu i udruženim naporima svih pojedinaca, organizacija, privrednih subjekata i nadležnih institucija kako bismo iz krize uzrokovane koronavirusom izašli složniji, mudriji i jači. Чланак Koronavirus kao pokretač ekonomskih promjena u Republici Srpskoj се појављује прво на Capital.ba - Informacija je capital.
.jpg)
