Izvor: Vostok.rs, 03.Mar.2025, 22:24
Kult Svetog Save kod Rusa
U Arhangelskom sabornom hramu Kremlja, car Ivan Grozni (Silni) dao je da se naslikaju, pored svetaca opšteg kalendara, i njegovi vladarski preci. Po nalogu prvog ruskog cara Ivana Četvrtog u Arhangelskom saboru moskovskog Kremlja pored romejskog cara Mihaila Osmog, osnivača dinastije Paleologa, i ruskih vladara, živopisani su i likovi srpskih svetitelja Simeona Nemanje, Svetog Save i sv. kneza Lazara.
Time je Ivan Četvrti pokazao da vodi poreklo od Paleologa, poslednjih careva romejskih, ali i od Nemanjića i Lazarevića – Brankovića.
U borbi za utemeljenje ruske države kao naslednice Romejskog carstva i Moskve kao Trećeg Rima, car Ivan je dao da se izradi delo „Letopisni licevoj svod“. Reč je o kapitalnom istoriografskom, književnom i likovnom zborniku istorije sveta u deset tomova sa više od 10.000 strana, i preko 18.000 slika koje je radilo više od 40 slikara. „Licevoj svod“ prati istoriju sveta od biblijskog postanja do 16. stoleća i vremena cara Ivana.
U četvrtom tomu „Licevog svoda“ veliki prostor je posvećen Svetom Savi, osnivaču Srpske pravoslavne crkve i duhovnom utemeljitelju srpske države. Od ukupno 160 ilustracija posvećenih Srbima, 122(!) prikazuju scene iz žitija Svetog Save. Tu je i genealogija svete loze Nemanjića i opis Kosovske bitke. Knjiga „Sveti Sava u ruskom carskom letopisu“ sa odličnom uvodnom studijom Milovana Vitezovića (1944–2022), prenosi sav materijal koji se tiče svetih Srba i srpske srednjovekovne istorije
Prelomni trenutak, koji je trajno usmerio duhovnu vertikalu srpske povesnice, dogodio se 1192. godine u Rasu, na dvoru Stefana Nemanje, velikog župana sve srpske zemlje. Srpski vladar je važio kao veliki dobrotvor i nesebični pomagač pravoslavnih svetinja i monaštva. Zato su dvojica duhovnika iz ruskog svetogorskog manastira Sv. Panteleimona došla kod srpskog vladara da zamole pomoć radi obnove njihovog zapuštenog manastira. Kao i svima drugima, Stefan Nemanja se odazvao njihovoj molbi. Mladi princ Rastko, najmlađi Nemanjin sin i budući Sveti Sava (oko 1175 – 14. januar 1236), zainteresovao se za život na Svetoj Gori Atonskoj, pa mu ga je svetogorski „črnac“ (tj. monah odeven u crno, tako se onda govorilo) živo opisao.
Princ Rastko je roditeljima rekao da ide u lov, ali je sa ruskim „črncem“ otišao u Svetu Goru Atonsku gde je u Starom Rusiku primio monaški postrig i dobio ime Sava po Svetom Savi Osvećenom (gr. Σαββα ο Ηγιασμένος, 439 — 532). Oni koji su se bavili delom najvećeg Srbina ikad rođenog, uočili su da je Sveti Sava bio vezan za rusku monašku tradiciju: s obzirom da je u Starom Rusiku bio veliki prepisivački centar, u njemu se najmlađi Nemanjin sin upoznao sa raznim bogoslužbenim i drugim delima (najstariji hilandarski rukopisi pripadaju ruskoj redakciji). Istraživači smatraju da u Zakonopravilu (Nomokanonu) Svetog Save ima rusizama, što je očit znak da su mu ruski monasi pomagali u izradi ovog značajnog pravnog zbornika, koji je utemeljio pravnu svest srednjovekovne srpske države.
U 14. stoleću za širenje kulta Svetog Save Srpskog po ruskoj zemlji najzaslužniji je bio Srbin Kiprijan (oko 1330–1406), mitropolit kijevski i cele Rusije (1376–1406). O sv. mitropolitu Kiprijanu piše istoričar I. Porfirev u knjizi „Ruska slovesnost“: „S imenom mitropolita Kiprijana, rodom Srbina, svezan je upliv srpske pismenosti na našu slovesnost. Među starinskim rukopisima ima ih mnogo koji se nazivaju njegovim imenom. (…) Kiprijan je zaista preneo u Rusiju mnogo rukopisa iz Srbije, koja baš tada beše izgubila svoju političku samostalnost“.
VASPITANjE U SVETOSAVSKOM DUHU
Veliki knez Ivan Četvrti Rjuriković (Ivan IV Vasiljevič Rjurikovič, rus. Ivan IV Vasilьevič, Ivan Groznый, Kolomenskoje, 1530 — Moskva, 1584, carevao 37 godina, od 1547–84), godine 1457. krunisao se za prvog ruskog cara.
Prvi ruski car Ivan Četvrti je bio potomak srpskih plemićkih porodica i po muškoj i po ženskoj liniji. Po muškoj od Nemanjića i Dejanovića, a po ženskoj od Jakšića.[2] Brigu o vaspitanju budućeg ruskog cara 1538. preuzela je kneginja Ana Jakšić Glinska, Ivanova baba po majci Jeleni. Kneginja je svog osmogodišnjeg unuka Ivana približila srpskim običajima i upoznala sa likom Svetog Save Srpskog. Budući car Ivan IV nalazi sebe u pripovedanjima svoje bake, uzimajući „Žitije Svetog Save” za vlastiti uzor.
U borbi za utemeljenje ruske države kao naslednice Romejskog carstva i Moskve kao Trećeg Rima, car Ivan je dao da se izradi delo „Letopisni licevoj svod“. Reč je o kapitalnom istoriografskom, književnom i likovnom zborniku istorije sveta u deset tomova sa više od 10.000 strana, i preko 18.000 slika koje je radilo više od 40 slikara. „Licevoj svod“ prati istoriju sveta od biblijskog postanja do 16. stoleća i vremena cara Ivana.
U četvrtom tomu „Licevog svoda“ veliki prostor je posvećen Svetom Savi, osnivaču Srpske pravoslavne crkve i duhovnom utemeljitelju srpske države. Od ukupno 160 ilustracija posvećenih Srbima, 122(!) prikazuju scene iz žitija Svetog Save. Tu je i genealogija svete loze Nemanjića i opis Kosovske bitke. Knjiga „Sveti Sava u ruskom carskom letopisu“ sa odličnom uvodnom studijom Milovana Vitezovića (1944–2022), prenosi sav materijal koji se tiče svetih Srba i srpske srednjovekovne istorije.[3] Ovde nesporno dolazi do izražaja opšti uticaj koji je srpska svetosavska duhovna i državotvorna misao i tradicija imala na uobličenje duhovne i državotvorne svesti carske Rusije.
U Arhangelskom sabornom hramu Kremlja, car Ivan Grozni (Silni) dao je da se naslikaju, pored svetaca opšteg kalendara, i njegovi vladarski preci. Ovaj hram je, tako, bio svojevrsna „tapija na carstvo“. Štaviše, po nalogu cara Ivana Četvrtog u Arhangelskom saboru moskovskog Kremlja pored romejskog cara Mihaila Osmog, osnivača dinastije Paleologa (gr. Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος, vladao od 1259–82) koji je Carigrad oslobodio od Latina 1261. godine, i ruskih vladara, živopisani su i likovi srpskih svetitelja Simeona Nemanje, Svetog Save i sv. kneza Lazara. Time je Ivan Četvrti pokazao da vodi poreklo od Paleologa, poslednjih careva romejskih, ali i od Nemanjića i Lazarevića – Brankovića.
U vreme vladavine ruske carice Katarine Druge Velike (rus. Ekaterina II Velikaя, 1729–96, imperatorke Rusije od 1762–96), godine 1768. izgrađeno je u predgrađu Soljanka Podvorje darovano Srbima i hram Podvorja posvećen Svetom Savi, arhiepiskopu srpskom. Hram je izgrađen prema projektu arhitekte K. Bjankoma.[4]
Od 1874. do Boljševičke revolucije 1917. postojalo je u Moskvi srpsko Podvorje sa hramom Svetog Save i blagoslovom beogradskog mitropolita Mihaila (1826–98).
Jedan deo Novog groblja u Beogradu zauzima Rusko groblje na kome se nalazi veličanstven spomenik Caru Mučeniku Nikolaju Drugom Romanovu (rus. Nikolaй II Aleksandrovič, 1868–1918), velikom prijatelju srpskog naroda, i ruskim vojnicima iz Velikog rata palim za slobodu Srpstva. Na obnovljenom Ruskom groblju pomen Caru Mučeniku i ruskim junacima služio je 16. novembra 2012. godine patrijarh srpski g. Irinej i tom prilikom rekao da „oni koji su ovde sahranjeni, a posebno oni koji su dali život za odbranu svojih najbližih, pokazuju da smo mi jedan narod, sjedinjen jednom verom i jednom Crkvom, i da nam žilama struji ista slovenska krv“. Ruski mitropolit Ilarion je okupljene pozdravio u ime patrijarha Kirila, naglašavajući da nam ista, pravoslavna vera pomaže da nastavimo dalje „naš život i našu misiju“.
Pomozi nam Bože i Sveti Savo. Amin.
AUTOR: Dragan R. Mlađenović
