Izvor: Radio 021, 23.Okt.2020, 08:16
Grad heroj slavi 76 godina od oslobođenja od fašizma: Srećna ti sloboda, Novi Sade
Na današnji dan pre 76 godina Novi Sad je dočekao slobodu.
Tog sunčanog 23. oktobra 1944. godine Novosađani su masovno na ulicama slavili oslobođenje od fašizma, dok su gradom marširali pripadnici Novosadskog partizanskog odreda i drugih jedinica Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, a kasnije i Crvene armije. Oni su gonili nemačke naciste, mađarske fašiste, ustaše, četnike i druge domaće izdajnike iz Vojvodine i ostataka zapadne Jugoslavije.
Novi Sad >> Pročitaj celu vest na sajtu Radio 021 << je oslobođen bez skoro i jednog ispaljenog metka, sem sporadičnih puškaranja sa zaštitnicama neprijateljskih jedinica uglavnom na širem obodu gradskog područja što u Bačkoj, što u Sremu. Fašističke snage bile su u masovnom povlačenju ka Slavoniji i Sremu gde se formirala linija fronta koja će postati poznati Sremski front narednih meseci.
Novi Sad je taj 23. oktobar dočekao nakon gotovo tri i po godine teške okupacije, jer je broj stanovnika prepolovljen zbog masovnih zločina, kao i proterivanja. Privredno je bio devastiran.
U tom periodu ostao je bez trećine stanovnika, s obzirom na to da je više od 20.000 ljudi proterano, a oko 5.000 ih je ubijeno na stratištima širom Evrope, odnosno dali su živote u jedinicama NOB-a. Uništavanje grada je bilo takvo da nije bilo ni struje, što je bila i posledica savezničkog bombardovanja tokom leta 1944. godine.
Samo stradanje grada je počelo već prvih dana aprila 1941. godine kada su nemački avioni bombardovali Novi Sad. Mitraljez aviona je čak gađao i posmrtnu kolonu, a odmah po ulasku mađarskih fašista su usledila streljanja i ubistva oko 500 Novosađana, uglavnom srpske nacionalnosti.
U narednim mesecima na jug Srbije ili druge krajeve proterani su svi koji su se doselili posle 1918. godine. Ilegalci će uskoro početi da izvode manje akcije protiv mađarskih fašističkih okupatora u Novom Sadu i ustaša u Petrovaradinu, koji je sa Sremom postao deo Nezavisne države Hrvatske. Nemačkih jedinica uglavnom nije bilo jer su se oni skoncentrisali na Banat.
U nameri da uništi svaki otpor iza kojeg stoji partizanski pokret i Komunistička partija Jugoslavije, ali i kako bi sproveli pljačku, fašisti početkom 1942. godine u južnim delovima Bačke sprovode masovne racije i egzekucije stanovništva. U samom Novom Sadu za tri januarska dana je ubijeno više od 1.200 Novosađana, pretežno Jevreja, Srba, kao i simpatizera Narodnooslobodilačkog pokreta.
Masovna ubistva pratila je i pljačka. Nakon Racije, okupator nije ponovio ovako masovan zločin, ali je proleća 1944. godine preostalih nekoliko stotina Jevreja transportovano u Aušvic i druge logore smrti. Mašinerija smrti je bila toliko efikasna da su jedini novosadski Jevreji koji su dočekali oslobođenje postali oni koji su bili pripadnici NOB-a ili koji su nekako preživeli logore smrti.
Novi Sad je takođe bio i među gradovima koje je 1944. godine u nekoliko navrata bombardovala saveznička avijacija koja je gađala jedini železnički most, skladišta nafte Dunavske flotile, koja je bila otprilike na mestu sadašnjeg Ribarca. Gađani su ranžirna stanica (između Detelinare i Novog naselja), aerodrom na Jugovićevu, električna centrala i pojedini industrijski kompleksi, kao što je Elektroporcelan na Podbari. Pred samo povlačenje Nemci su srušili železnički most.
Za to što nije došlo do veće štete i urušavanja Petrovaradinske tvrđave zaslužan je Đildo Pasepane, italijanski ratni zarobljenik, koji je presekao kablove za eksploziv.
Ovo rušenje mosta u ranim popodnevnim časovima 22. oktobra označilo je i odlazak poslednjih okupatorskih jedinica iz Novog Sada, o čemu je svedočio prvi posleratni gradonačelnik, prota Alimpije Popović.
Vrlo brzo na ulicama su se pojavili ilegalci i pripadnici SKOJ-a, koji će sa pojedinim građanima krenuti da obezbeđuju vitalne objekte u Novom Sadu od pljačke, a u toku večeri došlo je do kontakta sa snagama NOVJ koji su dolazili iz Srema i Banata, kao i sa Novosadskim partizanskim odredom koji je u rano jutro 23. oktobra ušao u grad.
Zbog žrtava koje je pretrpeo tokom Drugog svetskog rata Novi Sad je 1975. godine dobio Orden narodnog heroja i proglašen je za Grad heroj.
U danu kada Novi Sad slavi 76 godina od oslobođenja od fašizma, za 021 govore istoričari, svedoci i učesnici borbi koje su se odvijale pre, za vreme i nakon oslobođenja grada i zemlje. Njihove priče možete danas, 23. oktobra, slušati na Radiju 021. Program posvećen Danu oslobođenja Novog Sada počinje u 9 časova. Možete ga pratiti na 92,2MHz, kao i OVDE.
Autor: Žarko Bogosavljević - zarkob@021.rs
Preuzimanje delova teksta ili teksta u celini je dozvoljeno bez ikakve naknade, ali uz obavezno navođenje izvora i uz postavljanje linka ka izvornom tekstu na www.021.rs. Preuzimanje fotografija je dozvoljeno samo uz saglasnost autora.
.jpg)
