Izvor: Večernje novosti, 03.Maj.2015, 10:31   (ažurirano 02.Apr.2020.)

Vilu Elekovih sad štiti država

VREDNA i značajna "Elekova vila" u Zrenjaninu, kako je vremenom zapamćena po dugogodišnjem stanaru, direktoru fabrike šećera Viktoru Eleku, odlukom Vlade Srbije a zahvaljujući angažovanju stručnjaka ovdašnjeg Zavoda za zaštitu spomenika kulture, proglašena je za spomenik kulture. Trajno će čuvati uspomenu, podsećati na prošlost grada na Begeju i čoveka koji je udario temelje modernoj industrijalizaciji u našoj zemlji, bio prva žrtva fašističkog terora 1941. - Vila je deo industrijskog >> Pročitaj celu vest na sajtu Večernje novosti << kompleksa šećerane i predstavlja vredan objekat graditeljske baštine - objašnjava Vesna Karavida, istoričarka umetnosti iz zrenjaninskog Zavoda za zaštitu spomenika kulture. Ideja o podizanju fabrike šećera u Velikom Bečkerku, kako je bio naziv Zrenjanina, datira iz 1898 godine, a izgradnja je počela 1910. Nikla je na kompleksu od 64 hektara, na izlazu iz grada prema Ečki i bila okružena stambenim objektima u prekrasnom, prostranom parku. Najreprezentativnija vila podignuta je 1911. za smeštaj porodice direktora šećerane. Jevrejin češkog porekla Viktor Elek (1872) karijeru je započeo u rodnoj jugozapadnoj Slovačkoj, gde je na tamošnjim gazdinstvima naučio sve o gajenju i preradi šećerne repe. Na poziv gazda šećerane, sa grupom kolega iz Nemačke, u gradu na Begeju obreo se 1911 godine. Zahvaljujući svojim sposobnostima, brzo je napredovao, i od šefa biroa i vođe organizacione i komercijalne jedinice, već 1914. postao direktor. Na čelu šećerane bio je skoro tri decenije. Zahvaljujući uspešnoj reorganizaciji, stvorio je modernu šećeranu koja je 1930. dnevno prerađivala 1.000 tona repe i proizvodila trećinu šećera u tadašnjoj Jugoslaviji. Elek je uspeo do te mere da usavrši tehnološke postupke u fabrici, da su stručnjaci decenijama kasnije tvrdili da se u ovdašnjoj šećerani dobijao najfiniji evropski šećer! Za svoje zasluge u modernizaciji privrede i humanitarni rad, 1937. odlikovan je Ordenom sv. Save trećeg reda. Sve vreme živeo je u vili u takozvanom Šećeranskom parku, sa suprugom Elom i ćerkom Lili. Na početku nemačke okupacije, čim su nacisti ušli u grad, Viktor Elek je uhapšen i od ratnog suda osuđen na smrt vešanjem. Optužili su ga da je imao loš odnos prema mađarskim i nemačkim radnicima u šećerani. Javno je obešen 24. aprila 1941. na stratištu "Bagljaš" i postao prva žrtva fašističkog terora na ovim prostorima. Nakon toga, usledio je pogrom njegovih zemljaka. Svih 1.278 zrenjaninskih Jevreja uhapšeno je i odvedeno u logore, odakle se većina nije vratila, a ovdašnja jevrejska zajednica je zatrta. ZAVRŠILA NA OTPADU ŠEĆERANA je neprekidno radila od 1910. do 2006. (čak i u periodu oba svetska rata!). Izgradila je "pola Zrenjanina" i bila pravi motor razvoja kombinata "Servo Mihalj", koji je postao najveći proizvođač hrane u bivšoj velikoj Jugoslaviji. Glave joj je došla tranzicija i neslavno je završila - u starom gvožđu... Ostala je "Elekova vila" da podseća na jedno vreme i istoriju grada na Begeju. SUDBINA ĆERKE Nepoznata je sudbina Elekove supruge Ele tokom Drugog svetskog rata. Ćerka Lili uspela je da preživi rat i kasnije se bavila hotelijerstvom u Čehoslovačkoj. Na familiju je ostala da podseća vila, koja je srećom sačuvana u izvornom obliku. Zahvaljujući stručnjacima zrenjaninskog zavoda, ali i novog vlasnika, izvedeni su radovi na sanaciji i restauraciji. Danas je u njoj upravna zgrada Bio - ekološkog centra iz Novog Sada, a odlukom države vila je utvrđena za spomenik kulture.

Nastavak na Večernje novosti...