Izvor: Politika, 03.Mar.2007, 13:00 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Poziv za izlazak u svet
Svet je u Lubardinim slikama prepoznavao karakterističan, naš tematski sloj i etos, a u njegovom ekspresionizmu originalan likovni jezik epohe
Navršilo se sto godina od rođenja Petra Lubarde, jednog od najmarkantnijih predstavnika srpskog slikarstva XX veka. Mada njegovo ime još živi u sećanjima nekoliko starijih generacija, dve monografije – srpska i crnogorska – objavljene povodom tridesetogodišnjice njegove smrti – ne mogu da zaustave neumitan tok zaborava, čija >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << se senka već nazire. O tome ubedljivo svedoči korov oko kuće u Ilićevoj ulici broj 1, simbol ravnodušnosti savremenika prema legatu ovog umetnika. Prilika je, dakle, da se potsetimo na njegovu ličnost i delo. Petar Lubarda pripada onom krilu beogradske kolorističke škole, koje se afirmisalo na prelazu između treće i četvrte decenije.
To je bio trenutak kad je duh konstruktivističke analize i crtačke discipline ustupao mesto jednom slobodnijem kolorističkom shvatanju. Već od prvog nastupa, na Petoj izložbi slikarskih i vajarskih dela jugoslovenskih umetnika 1933. godine, kad ga je zapazio Rastko Petrović, Lubarda će se naći u glavnim tokovima naše moderne, da bi njegovo osobeno slikarstvo postepeno, ali nezaustavljivo zauzelo jedno od vodećih mesta u apstraktnoj umetnosti. Tokom blizu pet decenija istaknute angažovanosti slikara nastalo je nekoliko stotina slika, ulja i tempera, koje sačinjavaju izuzetan umetnički opus. Ukupno uzevši, taj opus možemo podeliti na dva, po trajanju gotovo podjednaka perioda.
Jednostavna tematika
Prvi, predratni, karakteriše zainteresovanost umetnika za raznovrsnu, ali jednostavnu tematiku. Slikajući svoju neposrednu okolinu – gradski predeo, ljude i predmete koji ga okružuju – on se opredeljivao za jedan naturalistički izbor, lišen bilo kakve malograđanske dopadljivosti. Već na samom početku između 1927. i 1936. godine, kad uglavnom živi i radi u Parizu, njegove teme su obične: pariski motivi, mrtve prirode, cveće, poneka figura – podređeni su unutrašnjoj transpoziciji. "Crveni pejzaž" ili "Mrtva priroda", obe iz 1927. godine, slikani su valerski, u tamnom crvenomrkom tonalitetu, oživljeni sivom patinom osvetljenih mesta.
Sličan postupak javlja se i po Lubardinom povratku u Beograd 1932. godine, uz jače vezivanje za prirodu. Pored dramski intoniranih crnogorskih predela, sad se javlja i portret u vidu snažnih likova iz naroda, kao "Nosač" (1934) ili "Šiptar" (1937). Ustvari, već sada je prisutna težnja da se prikazani motiv emocionalno prevaziđe. Sam završetak ovog perioda punog sazrevanja slikara doneo je promene, kako u slikarskom jeziku, tako i u izboru sadržaja. Na slici "Mrtva priroda sa jagnjećom glavom" iz 1940. godine dramatika iz formalne strukture prebačena je u predmetni sadržaj, drastičan naturalizam prikriva metafizičku poruku nastupajuće katastrofe.
S druge strane, dramatičnost odnosa svetlo–tamno smenio je delikatan spoj valerskog i kolorističkog slikanja, što je bio nagoveštaj da će se u delu ovog umetnika steći najbolje karakteristike beogardskog intimističkog i kolorističkog kruga.
Dugi, posleratni period u slikarstvu Petra Lubarde – nazovimo ga zenitom i klasičnim periodom jedne umetnosti, postojao je od povratka iz nemačkog zarobljeništva 1944, pa do njegove smrti 1974. godine. Započinje u atmosferi velikih idejno–estetskih sukoba između zagovornika i protivnika krute doktrine socijalizma. Reakcija na nepomirljiv službeni stav prema individualnoj slobodi umetničkog izraza, manifestovala se prvenstveno kod najmlađih. Tako je 1947. godine nekoliko studenata Akademije likovnih umetnosti odlučilo da napusti školsku nastavu i da kao kolonija u Zadru nastave samostalno da rede. Međutim, najuzbudljiviji događaj na početku inače burne šeste decenije, biće samostalna izložba Petra Lubarde održana u Beogradu 1951. godine.
Za samog slikara izložba je značila veliku prekretnicu: od prethodne figurativnosti njegovih predratnih slika, sada započinje jedna nova figurativnost, koja će se razviti u asocijaciju i povremeno stići do čiste apstrakcije. Teme kao "Kamena pučina", "Zubata stena" ili "Skica za bitku na Vučjem Dolu" svode predstavu predmeta iz realnosti na simbole sa duhovnom porukom. S druge strane, formalna struktura – dvodimenzionalna površina umesto iluzije trodimenzionalnog prostora; ekspresionistički zvučna boja na površini umesto kolorističke gradacije i valerske modulacije; ukidanje statičnog centra u korist dinačičnog uznemirenja – bili su elementi koji su proklamovali jednu novu slobodu umetničkog izraza.
Ako su izložbe Konjevića, Aralice i Milosavljevića oduševljavale mladi naraštaj za kontinuitet sa predmetnim slikarstvom odmerenog građanskog estetizma, Lubardina je bila otkriće nekih novih mogućnosti savremenog likovnog jezika, uzbudljiv poziv za izlazak u svet. Što se Lubarde tiče, upravo se to i dešavalo.
Njegova najznačajnija platna nastala između 1952. i 1960. godine –"Guslar", "Konji", čitav ciklus "Kosovskog boja" biće izuzetno zapažena na njegovim samostalnim izložbama 1952. i 1954. godine u Parizu, 1955. u Londonu; pratile su ih visoke ocene autora kao što su Šarl Estien, Žan Kasu ili Harbert Rid. Prestižne nagrade na bijenalima u Sao Paolu 1953. i Tokiju 1955. godine samo su potvrdile uspešan prodor našeg slikarstva u svet. Svet je u Lubardinim slikama prepoznavao karakterističan, naš tematski sloj i etos, a u njegovom ekspresionizmu originalan likovni jezik epohe.
Kao tipičan prestavnik epske crte u karakteru našeg naroda, Petar Lubarda nije mogao slikati lako dopadljive sadržaje. Njegove slike nikada nisu bile "med i mleko", jer on nije bio sin podneblja gde se lako živi. Njegove teme su teške, dramatične, njegova boja je opora svetlost kamena, izbledelih fresaka, sparušenog rastinja po goletima, izbornog lica gorštaka. On pasionirano prati borbu svetlosti i mraka, slobodne misli i nasilja, beležeći tu večitu funkciju života onako kako se ona najizrazitije ispoljavala na našem terenu, u našoj istoriji.
Opori zvuk slike
Međutim, za velike teme bilo je neophodno pronaći odgovarajući jezik. Rođen u Ljubotinju, u Crnoj Gori, Lubarda je svoje slikarsko obrazovanje započeo u Umetničkoj školi u Beogradu, da bi ga završio samostalnim studijama u Parizu. Činjenica je da ni autoritet velikih klasika, a ni kultivisani jezik Parižana nisu mu bili dovoljni da se izrazi punom snagom. Njegovoj radoznalosti da otkriva šta se krije iza vidljive strukture, nametala se izvesna patetika, osobena dramska nota, koju je otkrio povratkom na rodni krš i koju je, sa plavetnilom mora, nosio do poslednjeg dana.
Postajući kroz godine sve zreliji i misaoniji, shvatajući sve više snagu jednostavnog, sublimiranog likovnog izražavanja, otkrivao je u stvari sve nove i nove kvalitete svog porekla i narodnog karaktera i opevao ih u jednom epskom ritmu i zamahu. Nije slučajno što on bira velike teme iz nacionalne istorije: "Bitka na Vučjem Dolu", "Kosovski boj", "Sutjeska" ili "Kragujevac" – to su veliki, svečani trenuci jednog naroda, kad su njegov duh, svest i plemenitost bili stavljeni na najteži ispit, kad se u suštini postavljalo sudbinsko pitanje opstanka.
S druge strane, u Lubardinom se delu snažno ispoljava ono osobeno naše, jedan poseban opori zvuk, koji nas razlikuje od Zapada. Od svojih najranijih radova, slikar je prihvatio jedan sivi ton kao osnovni zvuk u akordu, što je doprinelo da se njegova urođena muzikalnost Mediteranca rascveta u raskošnu kolorističku orkestraciju. U suštini, zadržavajući i razvijajući svoju vlastitu individualnost, Lubarda je u svom delu veoma mnogo doprineo da se pomire intimistička osetljivost za lepotu slikarske materije i robustan izraz naših sikara ekspresionista. Objedinjavajući najbolje u delima Nadežde Petrović i Koste Milićevića, Jovana Bijelića, Nedeljka Gvozdenovića, on je istovremeno postao jedan od glavnih predstavnika beogradske škole, umetnik čiji je pečat obeležio našu epohu.
Stanislav ŽIVKOVIĆ
[objavljeno: 03.03.2007.]
.jpg)
