Izvor: Politika, 26.Sep.2010, 23:03 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Srpski je i narodni i književni jezik Srba
Da li je srpski jezik član južnoslovenske grupe jezika? Je li on ravnopravan član slovenske porodice jezika? Autori najnovijeg plana i programa za osmi razred osnovne škole u Srbiji, koji je propisalo Ministarstvo prosvete Republike Srbije – smatrali su da jeste, jer su kako nastavnicima tako i piscima udžbenika odredili kao obaveznu nastavnu jedinicu „Mesto srpskog jezika među drugim slovenskim jezicima”. U novoizašlom udžbeniku za osmi razred ovdašnjega Zavoda za udžbenike ispoštovan >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << je naslov nastavne jedinice, ali je među navedenim jezicima u grupi južnoslovenskih jezika srpski jezik zamenjen srpskohrvatskim. Taj udžbenik, dakle, smatra da ne postoji poseban srpski jezik kao član južnoslovenske grupe jezika. Tako se u udžbeniku naslov i njegova tekstualna potkrepa međusobno isključuju. Da su autori plana i programa mislili na srpskohrvatski, onda bi navedenu jedinicu sigurno imenovali kao „Mesto srpskohrvatskog [a ne srpskog – MK] jezika među slovenskim jezicima”. A nisu! Zato u datoj lekciji udžbenik nije usaglašen sa propisanim planom i programom, a to je jedan od nužnih uslova da udžbenik bude odobren za upotrebu.
U tri svoja oglašavanja u „Politici” autorka udžbenika taj propust svakojako je opravdavala. Najpre je (14. 9) tvrdila da „na nivou narodnog jezika postoji srpskohrvatski kao lingvistički dijasistem, dakle, kao sistem dijalekata koji se sastoji od štokavskog, čakavskog i kajkavskog [u udžbeniku piše ijekavskog! – MK] dijalekta”, i da je on nastao raspadom praslavenskog. Kad joj je ukazano na neodrživost takvog shvatanja, ona je u drugom oglašavanju (18. 9) ustvrdila da je „srpskohrvatski lingvistički konstrukt” i da „Srbi govore srpskim jezikom, i kao narodnim, i to niko ne spori”. Ali sada u trećem oglašavanju (24. 9) upravo ona to spori, vraćajući se na svoje prvo tvrđenje da je srpski narodni jezik srpskohrvatski (što potkrepljuje i citatom iz jednog rada R. Lenčeka) i da on uključuje spomenuti skup dijalekata.
To, jednostavno, nije tačno. To je naučna zabluda. Lako proverljiva. Naime, da u srpskoj lingvistici „srpskohrvatski” kao narodni jezik nije podrazumevao „skup štokavskog, čakavskog i kajkavskog dijalekta”, autorka se mogla uveriti i na osnovu Rečnika srpskohrvatskog književnog i narodnog jezika, koji izrađuje SANU. U tome rečniku ne navodi se građa iz kajkavskog i čakavskog dijalekta, nego isključivo iz štokavskog! Dakle, pod srpskohrvatski narodni jezik A. Belić kao prvi urednik nije podveo ni čakavski ni kajkavski dijalekat. A nije ni mogao budući da inicijativa za izradu rečnika i nije bila njegova, nego Stojana Novakovića, koji je još 1893. napisao „Prolog” za izradu Rečnika srpskog književnog i narodnog jezika. Belić mu je samo, u skladu sa tadašnjim politički kontekstom, promenio ime, i to jasno u Uvodu prve knjige i naglasio! Iz toga je više nego očigledno da srpskohrvatski narodni jezik nikada u srpskoj nauci nije značio jezik sastavljen od čakavskog, kajkavskog i štokavskog dijalekta. Istina, taj termin je u značenju „dijasistema dijalekata” i kao sinoniman terminu srednjojužnoslovenski jezik” upotrebljavao D. Brozović. S dobro promišljenim razlogom: jer su Hrvati, za razliku od Srba, prioritetno čakavci i kajkavci. Osim toga, i tvorac termina „srpsko-hrvatski” J. Grim taj je termin upotrebio „za oznaku narodne književnosti, a za jezički sistem koristio je naziv srpski” (M. Okuka). Iz navedenog je jasno, a očigledno i iz samog primera Rečnika SANU, da je srpskohrvatski – i kao narodni i kao književni – samo preimenovani srpski jezik. Zato nikada u srbistici, za razliku od kroatistike, nije postojao srpskohrvatski narodni jezik u značenju koje mu daje autorka udžbenika. Ili autorka smatra da su mišljenja kroatistike merodavnija od onih srbističkih! Ali da li onda, kao nasuprotna srbističkim, mogu i smeju imati mesta u udžbeniku za osnovnu školu?
Što se pak tiče priznavanja „hrvatskog i bosanskog (bošnjačkog)” kao manjinskih jezika u Srbiji, mi smo već (17. 9) naveli da je to učinjeno mimo kriterijuma o identitetu manjinskih jezika datih u „Povelji Saveta Evrope o regionalnim i manjinskim jezicima”, gde se eksplicitno navodi da se takvim jezicima mogu smatrati samo jezici „koji su različiti od zvaničnog jezika te države”(Povelja: Deo 1, Opšte odredbe, član 1, Definicija). A sad autorka datu činjenicu prosto zaobilazi, ponovo se pozivajući na to „priznanje”. Pošto Srbija mora svoje zakone usaglasiti sa kriterijumima evropskih zakona, jasno je da se pogrešno tumačenje evropskih zakona i njihovih kriterijuma neće tolerisati. Za lingvistu, ako je naučnik, politički pogrešna tumačenja ne smeju biti merodavna. On mora uvažavati samo kriterijume. A na osnovu njih – ni bosanski, ni hrvatski, ni crnogorski – ne mogu dobiti status ni manjinskih, a kamoli posebnih standardnih jezika.
U svom tekstu autorka baš kao i tumači „Povelje” smatra da se jedan zakon može samo delimično prihvatiti. A delimično prihvatanje znači zapravo kršenje zakona. Ako je u „Zakonu o manjinama” jezik muslimana imenovan bosanskim, onda je kršenje, a ne poštovanje tog zakona ako autorka „radije upotrebljava termin bošnjački”. Jasno je da i neupotreba termina srpski tamo gde to zakon nalaže znači kršenje čak Ustava Srbije. Koliko toj elementarnoj zakonskoj činjenici autorka pridaje važnosti, najbolje se vidi po njenom komentaru da je za nju naziv jezika „akademsko pitanje”, i da je „neuporedivo važnije šta mi tim srpskim jezikom u svakodnevnom životu činimo”! A to, zaista, jeste suvislo pitanje: je li moralno, naučno i zakonski dozvoljeno sa srpskim jezikom činiti ovo što se sa njim „čini” u udžbeniku za osmi razred osnovne škole?! I ko je nadležan da takvo činjenje spreči? Posebno još ako se ima u vidu stav Odbora za standardizaciju srpskog jezika „da među južnoslovenske jezike treba svrstati srpski jezik, a da Hrvati i Bošnjaci njegove varijante nazivaju hrvatski odnosno bošnjački jezik” (I. Klajn).
Prof. dr Miloš Kovačević
Doc. dr Mihailo Šćepanović
objavljeno: 26/09/2010
.jpg)
