Izvor: Politika, 02.Maj.2008, 17:37 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Srbi i Jerusalim
Jerusalim je kod Srba tokom osam vekova duhovnih dodira predmet uzvišenog kulta
Interesovanje Dinka Davidova za Jerusalim datira još od davne 1973. godine, kada je objavio fototipsko izdanje knjige „Opisanije Jerusalima”, za koju je tekst po raznim rukopisnim vodičima pripremio Simeon Simeonović, Srbin, arhimandrit hrama Svetog groba u Jerusalimu, a bakrorezne ploče izrezao zograf Hristifor Žefarović i štampao u bečkoj tipografiji Tomasa Mesmera, 1748–49. >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << godine. Davidov je za to izdanje napisao studiozni, opširni predgovor koji je, izgleda, kao i njegovo dugogodišnje zanimanje za srpsku grafiku XVIII veka, bio podsticaj da posle tri decenije napiše knjigu „Srbi i Jerusalim”.
Prikupljeni na jednom mestu, izvorni dokumenti, odabrani tekstovi hagiografa, pisaca hodočasničke proze, faksimili jerusalimskih tipika, ilustracije, crteži i karte Jerusalima sa najznačajnijim pokloničkim mestima, uz nadahnuti autorov tekst, čine ovo sintetično delo nezaobilaznim u izučavanju istorije srpske kulture. Sledstveno i drugim, prethodnim spisima Davidova, u knjizi je prikladno odabranim ilustracijama postignut skladan, ravnopravan odnos slike i reči, što čitaocu omogućava da, kao kroz osobenu muzičku fugu, u mislima prati hodočasnike otkrivajući, kroz vekovne distance i stope svojih praroditelja, lepote Jerusalima.
Od vremena Svetog Save, poklonička putovanja Srba u Svetu zemlju i Jerusalim nadahnula su mnoge učesnike-monahe, crkvene velikodostojnike, pisce hagiografe, vladare, pobožne građane trgovce i pesnike, sve do naših dana, kada Jovan Dučić, boraveći u Jerusalimu, u putopisnoj prozi „Gradovi i Himere”, piše o Hramu Svetog groba Hristovog, kome su se stolećima klanjale hadžije i krstonosci, verujući u hrišćansku istinu, vaskrsenje i besmrtnost, kao najveću magiju ljudskog duha.
Jerusalim, mesto susreta neba i zemlje, sećanje i pamćenje svega što se zbilo i što se ugradilo u temelje poimanja Starog i Novog zaveta, posebno u učenje hrišćanskog sveta, kod Srba je tokom osam vekova duhovnih dodira predmet uzvišenog kulta.
U oblikovanju srpskog istorijskog i kulturnog bića, kao i duhovnog opredeljenja, bitnu ulogu je imao princ-monah Sava Nemanjić. Prvi arhiepiskop i prosvetitelj srpski bio je i prvi jerusalimski hodočasnik i utemeljivač monaškog života Srba u Svetoj zemlji.
Sa ocem Stefanom Nemanjom, osnivačem srpske države u XII veku, u duhovnoj jednodušnosti, utemeljena je srpska država i crkva, te je kroz načelo simfonije u upravljanju crkve i države ovaploćena loza Nemanjića čiji su vladari bili darodavci Jerusalima, a arhiepiskop Sava I i kralj Milutin među najvećim ktitorima.
Od svog prvog boravka u Svetoj zemlji, 1229. godine, Sveti Sava je prilagao mnoge dragocenosti pravoslavnim manastirima a, u želji da obezbedi siguran boravak srpskim monasima i poklonicima, podigao je konake u đurđijanskom manastiru Svetog Krsta nedaleko od Jerusalima. Potom je otkupio zemljište na brdu Sion i tu sazidao manastir za srpske monahe, dok je u Akri, tadašnjem glavnom pristaništu palestinskom, od Latina otkupio crkvu Sv. Đorđa, da posluži kao bezbedno prihvatilište monasima. Prilikom drugog boravka u Svetoj zemlji, 1235. godine, sve svoje zadužbine, manastire i metohe, poklonio je velikoj grčkoj lavri Svetog Save Osvećenog, čiji je bio sabrat.
Kralj Milutin je 1312/13. godine podigao manastir Svetih arhanđela Mihaila i Gavrila, unutar zidina Jerusalima, blizu crkve Svetog Groba i Grčke patrijaršije, a, kako stoji u Povelji cara Dušana iz 1350. godine, Stefan Dečanski, „sveti kralj Uroš Stefan”, hram je ukrasio, utvrdio i darivao. Baveći se istraživanjem zadužbina Nemanjića u Svetoj zemlji, V. Nedomački, koristeći stare izvore, pominje kazivanja arhimandrita Porfirija Uspenskog, šefa ruske misije u Jerusalimu sredinom XIX veka, koji je boravio u manastiru Svetih arhanđela i tvrdio da su Arhanđeli „najlepši manastir Svetog grada”, da u njemu imamnogo ikona, među njima i srpskih, 40 ćelija i da je manastir mogao da prihvati oko 200 poklonika. U manastiru su se nalazila trpezarija, bolnica, riznica i „divna biblioteka” sa grčkim, latinskim i slovenskim rukopisima i štampanim knjigama. Sve je razneto. Neke od rukopisnih knjiga nalaze se u bibliotekama Kijevske duhovne akademije, Moskve, Sankt Peterburga, Vatikana, manastira Svete Katarine i Pravoslavne grčke patrijaršije u Jerusalimu, gde je nedavno pronađen iluminirani rukopisni „Poklonik” „smernog Gavrila Tadića” iz 1662. godine. Svoja poklonička putovanja u Svetu zemlju, mnogi crkveni velikodostojnici patrijarsi i monasi, ali i pobožni građani iz svih srpskih zemalja, opisali su u svojim „Dnevnicima”, navodeći utiske i neobična saznanja i predanja koja su usput čuli i videli – dočaravajući atmosferu Levanta i dodir hrišćanskog i muslimanskog sveta.
Davidov u svojoj knjizi zapaža da posle krstaških pohoda nijedna evropska dinastija u srednjem veku nije imala tako čvrste veze sa Jerusalimom kao vladarski dom Nemanjića. Pa i kasnije, oblasni gospodari srpskih zemalja, Lazarevići, Brankovići, Balšići, Crnojevići, Petrovići, Obrenovići, crkveni prelati i monasi, ali i svetovni ljudi pohodili su, i darivali, svetilišta Jerusalima. I u doba turkokratije išli su srpski poklonici na Sveti grob, sledeći Domentijanov zapis o Svetom Savi: „Neću dati sna očima svojim, ni pokoja kolenima svojim, dok se ne poklonim mestima na kojima su stajale prečiste stope Spasitelja mojega.” / Sava Srpski.
Izuzetno svedočanstvo bliskosti srpskih duhovnih veza sa Jerusalimom u vreme zalaska i nestanka srpske državne samostalnosti i početka viševekovnog islamsko-turskog ropstva, jeste pojava „Nikona Jerusalimca” u XV veku, slavnog teologa, isihaste i duhovnika zetskekneginje Jelene Lazarević-Balšić, potom supruge velikog vojvode Sandalja Hranića Kosače, gospodara Hercegovine. Nikon je, za zamonašenu Jelenu, napisao „Povest o Jerusalimskim crkvama i mestima u pustinji”, u njegovom čuvenom „Goričkom zborniku”, nastalom 1441/42. na Gorici, na Skadarskom jezeru.
Jerusalim, slikane ikone na drvetu i platnu, koje su poklonici kao uspomene donosili iz Svetog grada, pominju se kao Jerusalimski ikonostasi koji prikazuju biblijske događaje, hram Svetog groba i Vaskrsenje Hristovo. Monografija Dinka Davidova „Srbi i Jerusalim”, u divot izdanju „Politika” AD (2007, urednik Jovo Vukelić, i likovna oprema Dobrilo M. Nikolić), uverila nas je da dolaze bolji dani u vrednovanju i dostojnoj prezentaciji srpske kulturne baštine.
Anika Skovran
[objavljeno: 25/04/2008]
.jpg)
