Izvor: Politika, 13.Avg.2011, 23:17 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Arhitektonska slagalica Beograda
Posmatrajući zgrade, nekima se čini da se na fasadama uglavnom nalaze ljudske figure. Drugi uočavaju životinje, poput upečatljive svinjske glave na zdanju na uglu Svetogorske i Takovske ulice
Protivurečnost, kontrast, slojevitost, mnogostrukost... Moglo bi se naći još prigodnih reči kako bi se, u arhitektonskom smislu, najbolje opisao Beograd. Prava slagalica. Jasno je i zašto. Imajući u vidu njegovu životnu priču, mnogo puta, što romansirano što faktografski, baštinjenu >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << u delima naših poznatih pisaca. Ima tu svega, od balkansko-orijentalnih stilskih elemenata, preko klasicističkih i onih na kojima su zastupljene karakteristike neorenesanse, neobaroka, secesije, do onih na kojima se javljaju elementi nacionalnog stila i onih koji najavljuju modernizam.
Istina, izbijanjem Drugog svetskog rata došlo je do izvesnog prekida u izgradnji, priča nam Biljana Mišić, istoričar umetnostiiz Zavoda za zaštitu spomenika Beograda, dok je od pedesetih godina prošlog veka ona nastavljena pod različitim društvenim, kulturnim i umetničkim uticajima.
– Sredinom i naročito krajem 19. veka u oblikovanju građevina primetan je prelazak sa balkanske profane arhitekture na nova rešenja, zasnovana na uticajima srednje i zapadne Evrope. Tome su krajem devetnaestog i početkom dvadesetog veka posebno doprineli srpski arhitekti školovani u inostranstvu, među kojima su Konstantin Jovanović, Andra Stevanović, Nikola Nestorović, Miloš Savčić, Dimitrije T. Leko...
Odgovor na pitanje koji je od stilova gradnje ipak dominantan nije jednostavno dati.
– Period prve vladavine kneza Miloša značajan je zbog oslobađanja od turskog nasleđa i okretanja zapadnoj tradiciji. Vladajući tip građevine bila je gradska orijentalna kuća da bi potom usledili objekti takozvanog prelaznog tipa, kao što je Konak kneginje Ljubice – kaže Mišićeva, dodajući da se može reći da je, generalno gledano, najdominantniji stil svakako akademizam, koji je naročito bio prisutan od poslednje četvrtine 19. veka pa sve do četvrte decenije 20. veka. Njegove su odlike simetričnost kompozicije i primena klasičnih arhitektonskih elemenata na fasadama (stubovi, pilastri, trougaoni zabati). Ovim stilom, koji se od kraja 19. veka razvijao paralelno sa svim ostalim stilovima, projektovane su obično građevine javne namene. Reprezentativni primer jeste, između ostalih, Stari dvor (danas Skupština grada, arhitekta Aleksandar Bugarski, 1884).
Akademizam se u arhitekturi Beograda zadržava i sa pojavom secesije, koja se javlja na prelasku 19. u 20. vek, prvenstveno kroz primenu bogatih floralnih dekorativnih elemenata na fasadama.
– Sa jakim uporištem u primenjenim umetnostima ona se uglavnom javlja u oblasti dekoracije, poluhromne obrade fasadnih platana, kao i dekorativnih kovina kojima su ukrašavani balkoni ili atike. Najznačajniji primeri su apoteka (kuća Jovana Smederevca, 1901) na uglu Nušićeve i Makedonske ulice ili fotografski atelje Milana Jovanovića (Terazije 40, Milan Antonović) kao i dela brojnih autora: Stojana Titelbaha, Andre Stevanovića i Nikole Nestorovića, Danila Vladisavljevića, Svetozara Jovanovića.
Trebalo bi pomenuti i srpsko-vizantijski stil, koji se oslanja na arhitektonska iskustva prošlosti, karakterističan je po isključivoj vezanosti za nacionalnu tradiciju i obnovu srpske srednjovekovne arhitekture anegovali su ga Branko Tanazević, Svetozar Ivačković, Dušan Živanović i drugi. Tu je i modernizam, koji obeležava kraj dvadesetih i početak tridesetih godina prošlog veka. Odlikuju ga odsustvo dekorativnosti, asimetrična prostorna kompozicija i arhitektonski elementi poput nizova prozorskih otvora u vidu „prozorskih traka“, snažno naglašenih okulusa, postolja za zastavu. Najznačajniji zagovornici ovog stila bili su Momčilo Belobrk, Branislav Kojić, Miladin Prljvić, Petar i Branko Krstić, Branislav Marinković, Milan Zloković...
Rad svih njih vidljiv je golim okom na primerima brojnih zgrada, domova, palata poznatih beogradskih trgovaca i zadužbinara, koje i danas krase ulice Beograda. Posmatrajući ih, nekima od nas se čini da se na fasadama zgrada uglavnom nalaze ljudske figure. Drugi uočavaju životinje, poput upečatljive svinjske glave na zdanju na uglu Svetogorske i Takovske ulice iz 1937. godine, na čijem je postojanju insistirao vlasnik, Sima Nikolić, trgovac ovim životinjama. Treći uglavnom primećuju mitološke likove ili masonske simbole, slične onom na zgradi Pravno-birotehničke škole u Svetogorskoj. Čest je običaj bio da se na esnafskim zdanjima nađu i alatke, kao što su noževi i ostalo oruđe. Stručno oko vidi, međutim, sledeće:
– Bez obzira na subjektivni osećaj naših sugrađana, kada je reč o dekorativnoj plastici na fasadama dominiraju ukrasi floralnog ili geometrijskog karaktera, ali i plastičnih maski, specifičnih ornamenata preuzetih sa srednjovekovnih spomenika. Slobodna skulptura u vidu ljudske figure nešto je ređa i ona se uglavnom javlja na javnim reprezentativnim zdanjima, poput zgrada ministarstava, zaključuje naša sagovornica.
Milica Dimitrijević
objavljeno: 14.08.2011
.jpg)
