Izvor: Radio Televizija Vojvodine, 22.Sep.2018, 16:14   (ažurirano 02.Apr.2020.)

Tači bi da trguje teritorijom Srbije, a ne poklonom Rankovića

Brojnim spekulacijama oko toga gde bi bila granica u slučaju demarkacije između Prištine i Beograda svoj prilog dala je danas i "Koha Ditore" tvrdnjom da će Hašim Taci "vratiti Srbiji Rankovićev 'poklon'", odnosno "deo Leposavića, Zubinog potoka i Lešku ".

Reč je, po oceni Tanjugovih sagovornika, o ideji koja se zasniva na posledicama iscrtavanja granica lokalne samouprave na KiM koje je trajalo >> Pročitaj celu vest na sajtu Radio Televizija Vojvodine << do početka 1960-ih, kada su tamošnjim opštinama i srezovima pripajanja mesta koja su zapravo pripadala centralnoj Srbiji.

"Tači bi da trguje teritorijom srpske države", kaže za Tanjug dr Momčilo Pavlović, direktor Instituta za savremenu istoriju i dodaje da je iscrtavanje granice severnog Kosova počelo nakon donošenja ustavnih zakona 1953. godine i da je u toj administrativnoj reformi, koja nema veze sa Aleksandrom Rankovićem, Kosovska Mitrovica ojačana opštinama kao što su Lešak, Zubin Potok i Leposavić.

"Njima su tada pripojene mesne zajednice iz tri sreza u Srbiji - Kopaoničkog sa sedištem u Brusu, Deževskog sa sedištem u Novom Pazaru, te Studeničkog sa sedištem u Raškoj", kaže Pavlović.

On dodaje da su sela sa apsolutno srpskim stanovništvom pripojena opštinama koje su pripadale Kosovskomitrovačkom srezu, a atari tih sela su postali granice. To je pravdano time da treba ojačati opštine, ali te granice su bile samo administrativne, ne i državne", zaključuje istoričar.

Naučni saradnik Instituta za savremenu istoriju Miomir Gatalović istovremeno objašnjava da je prostor Kosova i Metohije uređen krajem 1959. godine, nakon sednice Izvršnog komiteta CK Saveza komunista Srbije 12. septembra 1959. godine na kojoj je Slobodan Penezić Krcun objavio da na KiM treba ukinuti srezove i formirati opštine.

Toj ideji se pridružio i Stevan Doronjski uz obrazloženje da bi to poboljšalo položaj nacionalnih manjina, pre svega Albanaca na KiM.

Gatalović navodi da je prvobitna ideja bila da se formiraju dva velika sreza - Kosovo i Metohija, ali da je odbačena i da je na kraju na KiM formirano 28 opština.

Nova teritorijalna podela stupila je na snagu 1. januara 1960. godine, a KiM je bilo podeljeno na sledeće opštine: Vitina, Vučitrn, Glogovac, Gnjilane, Dečani, Đakovica, Gnjilane, Dragaš, Zubin Potok, Istok, Zjum, Kačanik, Klina, Kosovska Kamenica, Kosovska Mitrovica, Leposavić, Lipljan, Mališevo, Novo Brdo, Orlane, Orahovac, Peć, Prizren, Priština, Srbica, Suva Reka, Uroševac i Štrpce.

Gatalović pojašnjava da je novoformirana opština Leposavić tada proširena dodavanjem katastarskih opština koje nikada nisu pripadale Kosovu i Metohiji već su bile u sastavu srezova centralne Srbiji.

Tada je, kaže, najmanje 190 kvadratnih kilometara centralne Srbije pripojeno KiM. To su sela i naselja Beluće, Berberište, Bistrica, Bare, Belo Brdo, Borova, Vračevo, Guvnište, Donji Krnjin, Zemanica, Isevo, Lešak, Miokoviće, Ostraće, Postenje, Potkomlje, Rvatska, Trebiće, Ćirkoviće i Crnatovo.

Gatalović kaže da se u istorijskim izvorima mogu pronaći dva objašnjenja zašto su naselja iz tri sreza u centralnoj Srbiji priključena južnoj pokrajini.

Prema prvoj verziji sve je urađeno na insistiranje Petra Stambolića da bi pobedio na izborima za delegata.

''Istoričari nisu saglasni sa tim, jer je i bez toga u jednopartijskom sistemu njemu bila osigurana pobeda na izborima. Na teritoriji koja je dodata KiM većinsko stanovništvo bilo je srpsko, a prema drugoj teoriji promena je urađena da bi stanovnici gravitirali prema Kosovskoj Mitrovici i lakše dolazili do posla'', kaže istoričar.

Profesor sociologije na Univerzitetu u Prištini Jovan Bažić, koji je rođen u Belom Brdu koje je 1960. godine pripojeno kosovskoj opštini Leposavić, kaže da je narodu pripajanje tih teritorija obrazlagano ekonomskim razlozima.

''Rudnik u Belom Brdu pripadao je 'Trepči', ali teritorijalno nije bio na KiM. Stanovništvu je govoreno da će tehnološki sistem bolje funkcionisati i da će oni više zarađivati i imati bolji standard pošto je KiM tada imalo povlastice u ulaganjima, socijalnoj zaštiti, obrazovanju...'', naveo je Bažić.

On podseća i na intervju Edvarda Kardelja iz 1954. u kojem je rekao da se u teritorijalnim promenama država neće rukovoditi kriterijumima teritorijalnih nego tehnoloških celina da bi se ubrzao ekonomski razvoj zemlje.

Blažić navodi da su se žitelji naselja priključenih KiM suočavali sa raznim apsurdima nakon nove teritorijalne podele.

Priseća se da su 1980-ih godina, kada je Kopaonik pogodio jak zemljotres, meštani koji su radili u rudniku Belo Brdo, ali su živeli na suprotnim stranama Kopaonika, primali različite iznose pomoći i imali različita socijalna prava.

''Jedna strana Kopaonika pripala je KiM, a druga ostala u centralnoj Srbiji. Ulaz u rudnik je u Belom Brdu, a izlaz u Zaplanju koje pripada opštini Brus'', objašnjava Blažić.

Tačijeva ideja koju je danas prenela "Koha", već se pominjala posle razgovora Aleksandra Vučića i Hašima Tačija u Alpbahu o mogućem kompromisu za rešenje za kosovski problem. U spekulacijama šta bi taj plan o razgraničenju ili korekciji granice konkretno predviđao, bečki "Standard" je, recimo, naveo da bi to " bile granica, koje je Kosovo imalo između 1950. i 1954. godine".

Nastavak na Radio Televizija Vojvodine...

Večernje novosti: Tači bi da trguje teritorijom Srbije,a ne poklonom Rankovića

B92: "Tači bi da trguje teritorijom Srbije"