Izvor: Politika, 12.Apr.2015, 14:43 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Palata iz pepela velike bune
Vladika Šević je imao običaj da u dvoru prima goste, da priređuje sedeljke kojima je prisustvovao pesnik Laza Kostić i druge znamenite ličnosti tog doba
Novi Sad – Arhitekta Vladimir Nikolić, kome je sumnjičava novosadska čaršija krajem 19. i početkom 20. veka stavila na dušu nesvršene studije i optuživala ga za dobijanje poslova po rođačkoj vezi sa tadašnjim patrijarhom Srpske pravoslavne crkve Georgijem Brankovićem, zaslužan je za jedan od najznačajnijih >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << graditeljskih simbola Novog Sada – Vladičanski dvor u centru grada. Projektovao ga je 1899. godine, u stilu u kojem ima romantizma, secesije i crta srpskih srednjovekovnih spomenika. Zgrada sa nizovima monofora, bifora i trifora – prozorima sa jednim, dva i tri luka, u crvenkastoj fasadnoj opeci i žutim ukrasima, građena je naredne dve godine, a u oktobru 1902. u nju je useljen vladika Mitrofan Šević i uneta arhiva Eparhije bačke. Danas je administrativno sedište ove eparhije i rezidencija Irineja Bulovića koji je episkop bački od 1990.
Na istom mestu, na raskršću današnjih ulica Zmaj Jovine, Dunavske i Pašićeve, nalazio se stari episkopski dvor, srušen i izgoreo u bombardovanju grada sa Petrovaradinske tvrđave 1849. pod topovima ugarske vojske. Tada je uništena i stara Saborna crkva u zaleđu palate.
„Velika je nesreća što je tada sa Vladičanskim dvorom i crkvom izgorela kompletna arhiva, tako da mi pisanih dokumenata iz perioda pre revolucije 1848/49. nemamo, sem sitnih zabeleženih tragova, kao što je podatak o mitropolitu bačkom Filipu s početka 16. veka, pre Mohačke bitke 1526. godine”, kaže za „Politiku” đakon Miroslav Nikolić iz Eparhije bačke.
On priča da je kod starog Vladičanskog dvora 1848. održan sabor koji je bio uvod u Majsku skupštinu u Sremskim Karlovcima na kojoj je proglašena Srpska Vojvodina: „Tadašnji paroh Saborne crkve Pavle Stamatović izneo je crkvene matice koje su tada vođene na mađarskom jeziku i na trgu ispred starog dvora i crkve zapalio.”
Kada je tu kasnije, na pepelu ove bune, i po nacrtu arhitekte Nikolića podignut novi episkopski dvor, u njemu su posle prvog vladike Mitrofana Ševića živeli episkopi Irinej Ćirić i Nikanor Iličić, zatim i dvojica administratora eparhije, Vasilije Vadić i Sava Vuković.
„Vladika Šević je imao običaj da u dvoru prima goste, da priređuje sedeljke kojima je prisustvovao pesnik Laza Kostić i druge znamenite ličnosti tog doba. Kasnije se, u periodu posle Drugog svetskog rata, život dvora značajno menja”, kaže đakon Miroslav.
On navodi da je danas mnogima možda nepoznat podatak da je sledeći vladika, Irinej Ćirić, po dolasku oslobodilaca, u dvoru bio 17 meseci u kućnom pritvoru, optužen za zaradnju sa okupatorom iako je, ističe, realnost bila potpuno drugačija. Tokom rata episkop Ćirić je organizovao spasavanje oko 3.000 dece iz logora Šarvar, koja su lečena od tuberkuloze u Eparhijskoj bolnici u Novom Sadu koju je on osnovao.
Od tog vremena, život dvora se odvija striktno u crkvenim krugovima: tu se završavaju administrativni poslovi i tako je manje-više do danas.
Gradnji Vladičanskog dvora 1900–1901. prethodilo je podizanje Srpske velike pravoslavne gimnazije, današnje Zmaj Jovine gimnazije, takođe u zaleđini palate. Istoričarka umetnosti Donka Stančić u svojoj knjizi o arhitekti Vladimiru Nikoliću piše da je novosadski krug prema njemu bio neprijateljski nastrojen i da je tadašnja gradska vlast pokušala da spreči izgradnju dvora po njegovom projektu, posebno nakon nesrećnog događaja prilikom izgradnje gimnazije, koju je on takođe projektovao. Naime, u gradnji gimnazije poginula su dva radnika. Za krivcem su tragali i novosadska štampa i mađarski sud, ali je Nikolić pred Kraljevskom kurijom u Pešti oslobođen, a novčano je kažnjen preduzimač Leopold Pita.
Arhitekta Nikolić studirao je na bečkom Politehnikumu, gde je stekao „apsoluteriju” (apsolvirao), ali nikada nije diplomirao. Po njegovim projektima građeni su u Sremskim Karlovcima Patrijaršijski dvor, Bogoslovski seminar, Stefaneum i gimnazija, u Somboru Preparandija, u Budimu episkopski dvor...
„Njegove građevine su po pravilu doživljavane kao trijumf srpskog roda. Bilo je to prirodno i očekivano osećanje u okruženju drugih nacionalnih zajednica i srpske vekovne borbe za održanje”, navodi Donka Stančić, veliki poznavalac novosadske i karlovačke graditeljske baštine.
Međutim, Magistrat u Novom Sadu je pred izgradnju Vladičanskog dvora tražio na uvid Nikolićevu diplomu, a iz Karlovaca je stigao odgovor da je on „već iskazao svoju stručnu sposobnost na osnovu apsoluterije i da su mnoge javne i privatne zgrade u našim predelima od njega građene”. Da bi izbegao dalju raspravu, Nikolić nije potpisao svoj projekat Vladičanskog dvora, već je to učinio Ferenc Rajhl iz Subotice. To je bila ta „ordinarna prevara”, „opet zamršaj i koješta”, kako je to tada uoči početka gradnje dvora opisao list „Branik”.
Većina ambijenta dvora, kaže đakon Miroslav, sačuvana je i autentična iz perioda gradnje. U prizemlju je administrativni deo, kancelarije koje su danas, po njegovim rečima, snabdevene najsavremenijom opremom. Tu su i radne kancelarije episkopa. Na spratu je episkopska biblioteka, u kojoj su mahom knjige na latinskom i nemačkom. Puno ih je i na mađarskom i srpskom jeziku, ne samo crkvene tematike, dodaje. Ređaju se tri salona, jedan za drugim, kapela... Nameštaj je uglavnom bidermajer. Nekada su se saloni grejali kaljavim pećima, ali danas one nisu u funkciji, jer dvor koristi centralno gradsko grejanje. Posebno su vredne, prema Donki Stančić, neobarokna peć u trpezariji sa tamnozelenim kaljevima, izvedena u kombinaciji peći i kamina, proizvod fabrike Karla Grunotnera, i ona u velikom salonu sa koloristički intenzivnim cvetovima, rad fabrike Žolnai iz Pečuja. Sačuvani su i brojni portreti episkopa bačkih, arhimandrita, karlovačkog patrijarha, kao i umetnički radovi vladike Ćirića koji je voleo da slika.
----------------------------------
Bogosluženja za rusku emigraciju
Đakon Miroslav kaže da se na dvoru za vreme vladike Irineja Ćirića odvijao život ruske emigracije u Novom Sadu. Tada je jedan deo dvora bio proširen i prilagođen za bogoslužbene potrebe, i iz tog vremena datira kapela Svetog Vasilija Velikog, u zapadnom krilu Saborne crkve. Oni su do početka pedesetih godina prošlog veka redovno tu imali bogosluženja. Kapelu su oslikali ruski ikonopisci koji su tada živeli u Novom Sadu.
----------------------------------
Poseta kralja Aleksandra 1919.
Vladičanski dvor je 1919. godine posetio tadašnji regent, a budući kralj Aleksandar Karađorđević. Kad se pojavio na balkonu, građani Novog Sada su ga oduševljeno i burno pozdravili.
Snežana Kovačević
objavljeno: 12.04.2015.
.jpg)
