Izvor: Politika, 24.Feb.2013, 14:03 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Zvonik krije najveće tajne SPC
Nekadašnja zapuštena arhivska građa crkve, od neprocenjive istorijske i naučne vrednosti, smeštena u crkvi Svetog Marka, konačno se sređuje
Stari frižider automatik „oboda” iz Cetinja, iz onog vremena kada je i Montenegro imao elektroindustrijskog giganta, sada služi kao vazdušna komora u kojoj se dezinfikuju neprocenjivo vredni spisi iz istorije SPC.
Frižider-komora je prepun izbledele hartije s početka 19. veka, koja se, posle dezinfekcije i hemijske >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << obrade, odlaže na centralno mesto monumentalnog zvonika, gde struji najveća promaja, kako bi se požutela hartija najmanje 24 časa provetravala, a potom preselila u sobu za analitiku.
Zvonik crkve Svetog Marka na beogradskom Tašmajdanu krije najveće tajne Srpske pravoslavne crkve u poslednja dva veka. Za sada, samo bog zna šta se nalazi u tim papirima, naslaganim u hiljade kartonskih kutija ili povezanih tankim konopcima koje se, potom, kao stare novine, skladište u prostorijama koja štite glomazna gvozdena vrata s rešetkama, stilizovana krstovima.
Donedavno, neprocenjivo vredna dokumenta bila su prekrivena prašinom i ptičjim izmetom, ali se sada ubrzano radi na sređivanju Arhiva SPC. Ni sada, zvonik s nekoliko sređenih radnih prostorija-komora ne izgleda naročito reprezentativno, već deluje kao skladište starog izdavačkog zavoda uoči privatizacije, koje ne zna šta će s toliko dokumentacije.
Nema čuvara, alarmnih sistema ili video-nadzora, oko prostorija gde se nalaze neke od ključnih crkvenih i državnih tajni od vremena vođenja centralnog arhiva, od 1831. godine, kada je potpisan ugovor s Portom o autonomiji naše crkve.
– Tu se nalaze popisi stanovništva parohija i eparhija, prepiska najviših crkvenih velikodostojnika s predstavnicima drugih verskih konfesija. Tu su dokumenta o odnosu vlasti Kneževine Srbije sa Srbima u okruženju, ali i spisi koji govore o odnosu naroda i crkve – nabraja v. d. direktora Arhiva SPC Radovan Pilipović, koji sa svojim savetnicima, bivšim direktorom Vojnog arhiva i Vojnoistorijskog instituta, penzionisanim pukovnikom Milojem Pršićem i arhivskim stručnjakom, istoričarem Jovanom Pejinom, svakodnevno radi na sređivanju i klasifikovanju građe.
Isuviše dugo zapušten, još od 1989. godine, kada je iz zgrade beogradske Patrijaršije izmešten u zvonik, arhiv je sada dobio privremeno sedište, u zgradi starog Bogoslovskog fakulteta. Deset odsto građe iz zvonika već je premešteno u novi depo, nekadašnju biblioteku Bogoslovije, koja se nalazi preko puta patrijaršije.
– Te 1989. godine ukazala se potreba da se, na mestu arhiva, postavi štamparija, pa su u vrhu crkve odlučili da celokupni arhiv premeste u zvonik crkve Svetog Marka. Zvonici velikih hramova imaju dovoljno prostora za smeštanje arhiva. To je slučaj sa zvonikom manastira Marča kod Zagreba, gde su čuvane privilegije koje je Srbima dao car Rudolf Drugi – priča Pilipović, dok u hirurškim rukavicama pokazuje neke od starovremenskih knjiga koje su prebačene iz zvonika.
Arhiv, zapravo, počinje ozbiljnije da radi tek od 2008. godine, pošto su godinu dana ranije Sveti arhijerejski Sinod, Arhiv Srbije i Ministarstvo kulture potpisali protokol o saradnji. Tada su se država i Crkva konačno setili da istorijske dragocenosti trunu u zvoniku i horskoj galeriji, jer su i svetovne i duhovne vlasti bile zabavljene takozvanim važnijim nacionalnim poslovima.
Ali, bolje ikad, nego nikad. Nije bio problem što se istorijska građa nalazi u zvoniku, već što je bila zaboravljena u zvoniku. Patrijarh Irinej je nekoliko puta obilazio skladište crkvene istorije i bio je ozbiljno zabrinut, svestan da je stara ideja o arhivu u zvoniku ipak neizvodljiva.
Pre nekoliko dana, akademik Dragoljub Živojinović je razgovarao s patrijarhom Irinejom, predloživši mu digitalizaciju arhiva Svetog Sinoda i ostalih crkvenih arhiva.
– To je neophodno za proučavanje istorije SPC u 19. i 20. veku. Tamo se nalaze dokumenta Sabora, Sinoda, prepiske patrijarha s velikodostojnicima raznih konfesija, s državnicima. Ali, ne postoji tačan uvid u te spise. Ti spisi su neprocenjivo blago za istoričare: sve što se događalo u Srbiji i na Balkanu, svuda gde je bila SPC, svi izveštaji mitropolitu i patrijarhu govore o crkvenom životu, ali i mnogo više od toga. Tu, recimo, postoji niz prepiski oko Konkordata i pitanja odnosa SPC s Katoličkom crkvom. Svakakva iznenađenja su moguća, kad se sredi arhiv – kaže akademik Živojinović i podseća da to već čine arhivi Srbije, Matice srpske, Jugoslavije…
Već je digitalizovano dva miliona dokumenata iz raznih srpskih arhiva. Akademik Živojinović je s patrijarhom Irinejom razgovarao i o mogućoj namenskoj zgradi, kao trajnom sedištu arhiva.
Sadašnji v. d. direktora smatra da bi to bio ključni korak u fazi konačnog sređivanja sinodske građe.
Međutim, Pilipović nije siguran da je ideja o digitalizaciji moguća u skorije vreme, iako je svestan značaja tog poduhvata, koji bi, prema njegovom viđenju, za sada futurističkom, izgledao kao mikrofilmski digitalni centar, smešten u dobro čuvanom podzemnom depou, kakav je, recimo, tašmajdanski misteriozni podzemni svet pećina i hodnika, koji su Rimljani koristili kao kamenolom, Srbi kao sklonište od Turaka, dok je tokom Drugog svetskog rata podzemlje Beograda bilo ratni štab nemačkog generala Lera.
To je već filmska verzija s dramaturgijom istorijskog trilera jer, osim činjenice da se mreža hodnika nalazi upravo ispod crkve Svetog Marka, i Pilipović i njegova dva savetnika, Pršić i Pejin, slažu se u jednom: da u zvoniku postoje dokumenta koja mogu sudbinski osvetliti poslednja dva veka naše prošlosti.
Izložba u maju
– Centar za multidisciplinarne studije pri Beogradskom univerzitetu mogao bi da pomogne pri digitalizaciji arhiva SPC. To je moja ideja, kao čoveka iz SANU – kaže Dragoljub Živojinović.
Direktor arhiva SPC kaže da će se građani uveriti od kakvog su značaja dokumenta iz depoa Crkve, na izložbi „Srpski duhovni prostor i beogradska mitropolija 1804–1918”, koja se priprema za maj ove godine.
Aleksandar Apostolovski
objavljeno: 24/02/2013
.jpg)
