Izvor: TangoSix.rs, 03.Jun.2025, 10:35
Sudbina makedonskog Lirdžeta: Povod da se setimo i obratimo pažnju na ostale jugoslovenske Lirdžetove 25
Jedini VIP avion koji je ikada bio na popisu makedonskog ratnog vazduhoplovstva – poslovni mlaznjak Learjet 25B iz 1976. godine sa fabričkim brojem 25B-205 – sada je na stalnoj statičkoj postavci u blizini Komande ratnog vazduhoplovstva u vazduhoplovnoj bazi Petrovec, koja se nalazi 17 km jugoistočno od glavnog grada Makedonije.
Reč je o jednom od šest aviona Learjet 25 (pet Learjet 25B i jedan Learjet 25D) koje je bivša Socijalistička Federativna Republika >> Pročitaj celu vest na sajtu TangoSix.rs << Jugoslavija naručila u periodu 1974-1977 za prevoz svojih visokih državnih i vojnih zvaničnika.
Prva dva aviona stigla su 1975. godine i sa fabričkim c/n 25B-187 i 25B-186 dobila su jugoslovensku registraciju civilnog vazduhoplovstva YU-BJG, odnosno YU-BJH. Ovi avioni su bili vlasništvo i služili su Saveznom izvršnom veću (SIV) koje je bilo izvršni organ (vlada) Jugoslavije sa sedištem u Beogradu, i nadležan za državne poslove i nadzor nad sprovođenjem zakona.
YU-BKJ je 1994. godine dobio makedonsku registraciju Z3-BAA / Foto: Dragan Cvetić
Pozitivno iskustvo SIV-a sa svojim novim Lirdžetovima 25B rezultiralo je nabavkom još tri Learjet 25B 1976. godine, od kojih su se dva pridružila 675. transportnoj avijacijskoj eskadrili (675. trae) jugoslovenskog ratnog vazduhoplovstva i PVO (RV i PVO) u vazduhoplovnoj bazi Batajnica kod Beograda. Ova dva aviona su dobila vojne serijske brojeve 10401 (c/n 25B-202) i 10402 (c/n 25B-203). Treći Learjet 25B (registrovan YU-BKJ, c/n 25B-205) je platila i postao je vlasništvo vlade Socijalističke Republike Makedonije, jedne od šest konstitutivnih republika jugoslovenske federacije.
Rane godine upotrebe aviona Learjet 25B u Jugoslaviji bile su u senci tragedije koja se dogodila 18. januara 1977. godine kada je YU-BJH sa jugoslovenskim premijerom Džemalom Bijedićem, njegovom suprugom Razijom i nekoliko članova njegovog kabineta poleteo iz vazduhoplovne baze Batajnica i, dok se po lošem vremenu približavao sarajevskom aerodromu Butmir, udario u padinu planine Inač (visine 1.366 m). Avion je pri udaru uništen, a svih osam putnika (dva pilota i šest putnika) je poginulo. Nesreća se vodi kao CFIT (Controlled Flight Into Terrain) odnosno, dogodila se zbog nekoliko grešaka dela posade. Gubitak aviona SIV je nadoknadio nabavkom novog, zamenskog aviona: Learjet 25D većeg doleta (c/n 25D-221) koji je stigao u Jugoslaviju 1977. godine i registrovan kao YU-BKR.
Narednih godina RV i PVO avioni su preimenovani: 10401 je postao 70401, dok je 10402 postao 70402. Nakon raspada bivše Jugoslavije 1992. godine, YU-BJG, YU-BKR, 70401 i 70402 ostali su u Srbiji, a vojni primerci su 1993. dobili civilne registracije – YU-BRA i YU-BRB. Ova četiri aviona prešla su u vlasništvo Avio službe Vlade Srbije. Makedonski Learjet 25B takođe je dobio novu registraciju 1994. godine, zamenivši YU-BKJ makedonskom civilnom registracijom Z3-BAA. Srpski avioni su tada prodati: YU-BRA je postao N343CA dok je 2000. godine YU-BRB postao N344CA; YU-BJG je postao N187CA, dok je 2002. godine YU-BKR postao N147CA. Na taj način je makedonski Learjet 25B ostao jedini avion tog tipa koji je leteo iznad teritorije bivše Jugoslavije.
Planovi da se avion u makedonskom ratnom vazduhoplovstvu i dalje koristi u više namena nikada nisu ostvareni / Foto: Dragan Cvetić
Posle nekoliko incidenata tokom prevoza državnih zvaničnika (pucanje gume pri sletanju u London, napukla šoferšajbna dok je leteo nad Švajcarskom), makedonski vladin Learjet 25B je povučen iz upotrebe 2002. godine i prebačen u 101. vazduhoplovnu eskadrilu makedonskog ratnog vazduhoplovstva opremljenoj u to vreme sa tri jednoseda jurišna aviona Su-25 (vojni ev. brojevi 121-123) i jednim dvosedim Su-25UB (120).
Ovaj transfer je ostavio vladu u Skoplju zavisnom od svog drugog VIP-konfigurisanog aviona – Beechcraft 200 Super King Air, registrovanog Z3-BAB, c/n BB-652 – sve dok se taj turboprop nije srušio na prilazu mostarskom aerodromu, u Bosni i Hercegovini, 26. februara 2004. godine u fatalnoj nesreći koja je odnela živote makedonskog predsednika Borisa Trajkovskog i još osam ljudi koji su se nalazili u avionu. Kao rezultat katastrofe u Mostaru, u maju 2005. nabavljen je VIP-avion Bombardier Learjet 60 Special Edition za 10,88 miliona dolara. Registrovan Z3-MKD (c/n 60-279, ex-N50145), ovaj avion je i dalje u službi Vlade Severne Makedonije i sada leti sa međunarodnog aerodroma Skoplje.
Makedonski Learjet 25B završio je svoju karijeru u inventaru ranog vazduhoplovstva Makedonije, službi koja je, zvanično nazvana Vozduhoploven VING, postala segment Armije Republike Severne Makedonije zadužena za vazduhoplovnu podršku, PVO i nadzor vazdušnog prostora. Planovi da se avion koristi za naprednu obuku pilota, posebno za navigaciju i letove po pravilima instrumentalnog letenja (IFR), za kalibraciju zemaljskih radarskih stanica u Makedoniji, kao i za VIP letove koje organizuje ratno vazduhoplovstvo, napušteni su, i nikada se nisu ostvarili. Avion je ostavljen u neupotrebljivom stanju sve do leta 2023. godine kada je konačno postavljen na stalnu izložbu u vazduhoplovnoj bazi Petrovec, a da nije izveden nijedan let za svog poslednjeg vlasnika – makedonskog ratnog vazduhoplovstva.
The post Sudbina makedonskog Lirdžeta: Povod da se setimo i obratimo pažnju na ostale jugoslovenske Lirdžetove 25 appeared first on Tango Six.
