Izvor: Radio Televizija Vojvodine, 19.Nov.2018, 13:32   (ažurirano 02.Apr.2020.)

Serijal RTV "Prisajedinjenje 1918. godine – Svedoci istorije": Prota Stevan Mihaldžić

To su zaista bila burna vremena, kada je okončan Veliki rat, ali se još nisu videle sve njegove posledice. Srpska vojska je, koristeći slom Austro-Ugarske Monarhije, počela da nadire ka severu, oslobađajući Novi Sad, Suboticu, Baju, Mohač, Pečuj...Sa područja današnjeg juga Mađarske na istorijsku skupštinu je stiglo 20 delegata. Mnogi su se, nekoliko godina kasnije, vratili u domovinu, a potomcima preostalih je veoma teško ući u trag. Prvi pokušaj nas je odveo do Čipa, sela na >> Pročitaj celu vest na sajtu Radio Televizija Vojvodine << Čepelskoj adi, južno od Budimpešte, gde je u svešteničkoj porodici 1861. rođen Stevan Mihaldžić.

Posle završene Karlovačke gimnazije i bogoslovije i sam je postao sveštenik, najpre u Bremenu, pa u Branjini.

"Prota Mihaldžić je zaista bio veliki čovek, ali ne samo za Srbe, već i druge slovenske narode. On je napisao šest knjiga o Baranji, sve su prevedene na francuski jezik i odnete na Mirovnu konfrenciju u Parizu i najviše zahvalјujući njemu južnoslovenskoj kraljevini je ostavlјen dobar deo Baranje, a pretili su da će nam uzeti područje sve do Osijeka", izjavio je za RTV Petar Matić, profesor istorije iz Darde.

Mihaldžić je na Velikoj narodnoj Skupštini u Novom Sadu bio član Predsedništva i Saveta, a nalazio se i u delegaciji koja je kasnije u Beogradu upoznala regenta Aleksandra sa odlukama skupa.

Kasnije je postao poslanik i senator na listi Narodne radikalne stranke Nikole Pašića, ali je stalno ostao veran svom selu u opštini Popovac, danas u hrvatskoj Baranji.

Svi su, dakle, iščekivali ishod Mirovne konferencije u Parizu. Nova granica između Mađarske i Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca povučena je još avgusta 1919, a konačni ugovor je potpisan u versajskom dvorcu Trijanonu 4. juna iduće godine.

Prema tom dokumentu od poraženih strana najviše je izgubila upravo Mađarska, ali su joj na jugu, u poređenju sa ranijom demarkacionom linijom, vraćena područja oko Segedina, zatim donji tok Dunava i delovi Baranje. Tako su delegati iz Bremena, Baje, Bačalmaša, Bikića, Deske, Kaćmara, Novog Sent Ivana, Mohača, Lipova, Santova i Siriga ostali na teritoriji druge države.

"Pripadnicima nacionalnih manjina na obe strane je omogućeno da izaberu državljanstvo, ali uz obavezu da se u toj zemlji i nastane. Tako se veliki broj Srba u Mađarskoj opredelio za Kraljevinu, oko dve trećine, a taj proces je trajao od 1921. do 1931. godine. Neki su otišli iz lojalnosti ili nacionalnih pobuda, a drugi iz straha od moguće retorzije mađarskih vlasti", rekao je Pera Lastić, direktor Srpskog instituta u Budimpešti.

U to vreme dvojno državljanstvo niko nije pominjao, pa je već 1921, kada je Trijanonski sporazum stupio na snagu, Paja Išpanović iz Kaćmara otišao u Bajmok, Milutin Gligorijević iz Baje i dr Ivan Abramović iz Bačalmaša preselili se u Sombor, Teodor-Toša Cvrkušić iz Santova u Riđicu, a njegov sugrađanin Joza Balatinac u takođe obližnji Bački Breg.

U stare krajeve se uputio i Santovčanin Matija Velin, a put Subotice su, uz više presedanja, krenuli Slavolјub Rus iz Deske, Dušan Nedelјkov iz Siriga i Albe Tumbas iz Bačalmaša. Ostali su samo imućniji lјudi – sveštenici, advokati, trgovci, koji su sigurnu egzistenciju za sebe i svoju porodicu stavili ispred neizvesne seobe, ali i tu je bilo izuzetaka. Bogdan Stojanov iz Novog Sent Ivana je bio opštinski knez, a ipak je odlučio da se 1922. preseli najpre u Kikindu, pa u Kanjižu i najzad u Novi Kneževac.

Jedan od prisutnih na skupu 25. novembra 1918. je, bio i Lastićev deda, Svetozar, mada ne kao delegat, već obični znatiželjnik.

"Neki su i ostali, a postoji interesantan zapis iz moje porodice. Moj deda Svetozar je tada bio učitelј u Sečuju, na severu mađarske Baranje, a u svojim autobiografskim beleškama je naveo da je u zimu 1918. bio na skupštini u novosadskom hotelu Sloboda, kada je proklamovano prisajedinjenje Vojvodine Kraljevini Srbiji", prisetio se Lastić.

Prema rečima njegovog unuka, deda Svetozar nije bio političar, ali je aktivno učestvovao u javnom životu i važio za velikog srpskog rodoljuba.
Pogledaj vesti o: Subotica

Nastavak na Radio Televizija Vojvodine...