Izvor: B92, 23.Feb.2014, 11:52 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Milanković: Iz zatvora nauci davao najbolje
Na stotu godišnjicu od stvaranja epohalne teorije o klimatskim promenama, Udruženje „Milutin Milanković“ odlučilo je da svetskom naučniku i najcitiranijem srpskom akademiku u svetu, ovog proleća podigne prvi spomenik u Beogradu.
Istovremeno, u Budimpešti će na zgradi u kojoj je Milanković živeo kao pritvorenik do 1919. godine biti postavljena spomen-ploča.
- Naša obaveza je da negujemo uspomene na patriotska i naučna dela Milutina Milankovića, koji je >> Pročitaj celu vest na sajtu B92 << bio vojnik u Balkanskom ratu i zatočenik Austrougarske od 1914. punih pet godina. Nije potpisao deklaraciju o lojalnosti nemačkim okupatorima 1941. godine, a potom nije iskazao ni lojalnost komunističkim vlastima, zbog čega je bio proglašen za nepodobnu osobu - otkriva Slavko Maksimović, predsednik udruženja, patriotsku stranu lične biografije velikog naučnika.
Milanković je rođen kao austrougarski državljanin u Dalju, 28. maja 1879. Njegova porodica potiče sa Kosmeta i u Slavoniju se doselila u poznatoj seobi Srba pod vođstvom Arsenija Čarnojevića 1690. godine.
Školovao se u Beču i zaposlio kao građevinski inženjer. Projektovao je bečki vodovod, rekonstruisao veliku katedralu i gradio zgrade u austrijskoj prestonici. Živeo je ukupno 33 godine u Austrougarskoj. Na poziv Jovana Cvijića, Mihaila Petrovića i Bogdana Gavrilovića, Milanković je napustio unosni posao u Beču i prihvatio mesto profesora primenjene matematike na Beogradskom univerzitetu.
U Vaznesenjskoj crkvi 14. juna 1914. godine Milanković se oženio Hristinom Topuzović Tinkom, operskom pevačicom. Brodom „Gizela“ su otputovali u Dalj da provedu prvi deo medenog meseca. Hteli su potom da odu u Ženevu. Međutim, kada je izbio Veliki rat, Austrijanci su uhapsili mnoge znamenite Srbe, pa i Milutina Milankovića. Lokalni žandar je u Dalju odbio da mu stavi lance na ruke, pa su zajedno fijakerom otišli u osiječki zatvor gde je utamničen kao ratni zarobljenik - priča Slavko Maksimović.
Srbi hapšeni po naređenju bečkog dvora iz straha od njihove pobune, smeštani su u staru kasarnu u selu Turanj kod Osijeka. Tu je Milanković bio pet nedelja, a potom je prebačen u logor u Karlovac, a odatle u nežidersku kasarnu mađarskih husara, koja je pretvorena u zarobljenički logor za Srbe.
U peštanskom zarobljeništvu Milanković je napisao svoje kapitalno naučno delo „Matematičke osnove kosmičkog zračenja“, koje je suština njegovog epohalnog učenja o klimatskim promenama. - Knjiga je tek nekoliko godina kasnije štampana u Francuskoj i mi u udruženju čuvamo jedan njen primerak - govori Maksimović.
U zatvoru Milutin Milanković ležao je na podu, na slamarici, među dvadeset uhapšenih srpskih intelektualaca i jeo hranu sa logorskog kazana. Novi zatvorenici, pristigli iz Srbije, pričali su mu o zverstvima austrijske vojske u otadžbini, što ga je uznemirilo. Logor Nežidar je kasnije postao stratiše Srba, na čijem groblju je sahranjeno više od 1.000 ratnih zatvorenika.
- Njegova agilna žena Tinka požalila se u Beču profesoru Emanuelu Čuberu, koji je na dvoru kod grofa Tise izdejstvovao da Milankovića iz zarobljeničkog logora Nežider prebaci u Budimpeštu. Bilo je to pred katolički Božić 1914. godine. Imao je stan u zgradi u blizini srpske crkve. Tu je živeo sa ženom Tinkom i svastikom Dankom - priča Slavko Maksimović. - Svake nedelje kao zarobljenik morao je da se javlja u policiju, koja je cenzurisala njegova pisma. Živeo je od ušteđevine i izrade građevinskih projekata. To su bile teške godine za Milankovića. Žalio se prijateljima: „Izgubio sam otadžbinu Srbiju, umrla mi je majka!“ Radost mu je povratilo rođenje sina Vasilija 1915. godine u Pešti.
Maksimović objašnjava da su Mađari, za razliku od Austrijanaca, pokazali poštovanje prema Milankoviću. Dali su mu kabinet u Akademiji nauka i posao u Centralnoj meteorološkoj stanici. Koristio je univerzitetsku i gradsku biblioteku. Rad mu je ublažio patnje i omogućio susret sa Srbima u Budimpešti u kafani „Kontinental“, danas restoranu „Parlament“.
Milanković je pet godina proveo u austrougarskim zatvorima. Vratio se 1919. u Beograd istim brodom „Gizela“, kojim je posle venčanja otišao u Dalj. Tom prilikom je iz Budimpešte preneo kompletnu dokumentaciju „Srpske banke“ i tako spasao njenu imovinu u Austrougarskoj. Postao je član vojne delegacije Srbije i učestvovao je u pregovorima sa Bečom.
Milanković je bio astronom, geofizičar, klimatolog, matematičar, inženjer građevine, pronalazač, prvi doktor tehnike među Srbima, univerzitetski profesor i književnik. Prvi je izradio kartu klimatskih promena i kalendar. Svetska nauka ga je uvrstila među pet najvećih naučnika 20. veka, a NASA među 15 umova svih vremena koji su se bavili planetom. Umro je 1958. godine u Beogradu. Njegov sin Vasilije je preminuo 2003. u Australiji, gde danas živi dvoje Milankovićevih unuka i praunuci.
Izvor: Novosti.rs
.jpg)
