Izvor: Radio Televizija Vojvodine, 01.Nov.2018, 10:56   (ažurirano 02.Apr.2020.)

Prisajedinjenje Vojvodine Srbiji 1918. godine

Prisajedinjenje Vojvodine Srbiji, čiju stogodišnjicu obeležavamo ove godine, proces je od epohalnog istorijskog značaja. Razvoj ideje nacionalnog oslobođenja prečanskih Srba može se pratiti još od Temišvarskog sabora 1790. godine – tada artikulisane kroz zahtev za posebnom srpskom teritorijom na prostoru Austrijske carevine. U formi Srpske Vojvodine, a potom i Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata, srpska autonomija pod krunom Habsburgovaca postojala je tokom i nakon Revolucije 1848/49. >> Pročitaj celu vest na sajtu Radio Televizija Vojvodine << godine.

Iako kratkotrajna, Srpska Vojvodina bila je inspiracija političkim prvacima prečanskih Srba u narednim decenijama, obeleženim intenzivnim procesom mađarizacije. Prvi svetski rat je konačno pokrenuo proces prisajedinjenja Vojvodine Srbiji, proces u kome su u redovima srpske vojske, kao dobrovoljci, aktivno učestvovali i brojni vojvođanski Srbi.

Pobedonosan pohod srpske vojske nakon proboja Solunskog fronta i raspad Austrougarske monarhije u jesen 1918. godine pružili su Srbima Vojvođanima mogućnost da javno izraze svoja dugo potiskivana nacionalna osećanja. Srpski politički prvaci, koji su se u to vreme vraćali iz višegodišnje internacije, počeli su da se organizuju u srpske narodne odbore, privremene lokalne organe vlasti čije delovanje su obeležila dva pitanja: nacionalno i socijalno. Oni su preuzimali upravu nad svojim naseljima, pripremali doček srpske vojske koja je tokom novembra bez borbe nastupala preko Save i Dunava do Baje i Subotice, Arada i Temišvara, ali i sprečavali sve oblike anarhije, pljačke i revolucije. Prvi srpski narodni odbor osnovan je poslednjeg dana oktobra 1918. godine u Velikom Bečkereku, da bi u narednim danima čitav Srem, Banat, Bačka i Baranja bili prekriveni nizom srpskih narodnih odbora.

Najvažniji je bio onaj novosadski, na čijem čelu se nalazio Jaša Tomić, vođa Srpske narodne radikalne stranke u Vojvodini. Novosadski Srpski narodni odbor je, pored ostalog, imao za cilj da pripremi i organizuje izjašnjavanje srpskog i slovenskog življa o svom budućem statusu. U tu svrhu, raspisao je izbore za Veliku narodnu skupštinu, a pravo glasa su dobili svi punoletni Srbi i ostali Sloveni, uključujući i žene. Na dan 25. novembra 1918. godine u Novom Sadu se okupilo 757 poslanika iz 211 opština Banata, Bačke i Baranje (najviše Srba – 578, zatim 84 Bunjevca, 62 Slovaka, 21 Rusin, 3 Šokca, 2 Hrvata, ali i 6 Nemaca i 1 Mađar), među njima i sedam žena, što nije bilo uobičajeno za ono doba. Tom prilikom, Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji donela je aklamacijom odluku o otcepljenju od Ugarske i priključenju Srbiji. Velika narodna skupština je takođe izrazila očekivanje da će doći do stvaranja zajedničke jugoslovenske države, te formirala Veliki narodni savet i Narodnu upravu, kao organe vlasti na prostoru Banata, Bačke i Baranje.

Iako su sve odluke 25. novembra donesene jednoglasno, tokom pripremnih radnji uoči same Velike narodne skupštine došlo je do ozbiljnog neslaganja među srpskim prvacima u Vojvodini oko načina ujedinjenja sa Srbijom. Koncepcija koja je odnela prevagu i koju je podržavala i Pašićeva vlada bila je ona Jaše Tomića i predviđala je neposredno prisajedinjenje Srbiji, a tek potom jugoslovenskoj državi. Ujedinjenje „preko Beograda" je, po mišljenju njegovih zagovornika, pružalo veće izglede da će otcepljenje od Ugarske biti međunarodno priznato, zbog ugleda koji je Kraljevina Srbija uživala među pobedničkim silama. Nosioci poražene, alternativne koncepcije zastupali su ideju ujedinjenja u zajedničku državu preko Narodnog vijeća u Zagrebu, poput ostalih jugoslovenskih pokrajina Austrougarske.

Mada je jedna delegacija iz Srema prisustvovala zasedanju Velike narodne skupštine 25. novembra, njene odluke se nisu ticale te oblasti. Dan ranije, 24. novembra u Rumi, u organizaciji tamošnjeg radikalskog vođe Žarka Miladinovića, održan je Zbor izaslanika narodnih veća iz Srema koji je usvojio rezoluciju u kojoj je izražena njihova volja da žive u jedinstvenoj jugoslovenskoj državi, te zatraženo od zagrebačkog Narodnog vijeća da ubrza rad na ujedinjenju. U suprotnom, upozoravali su učesnici Rumskog zbora, Srem će se neposredno priključiti Kraljevini Srbiji. No kako je nedelju dana kasnije, 1. decembra 1918. godine, proglašeno stvaranje Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, Srem je u novu državu ušao „preko Zagreba", a Srbi Sremci su još punih šest godina morali da vode tešku političku borbu za konačnu emancipaciju od hrvatske uprave.

Krajem decembra 1918. godine Narodna skupština Kraljevine Srbije je zvanično obaveštena o odluci Novosadske, kao i Podgoričke skupštine, ali je do međunarodnog priznanja prisajedinjenja Vojvodine matici došlo tek prilikom potpisivanja mirovnog ugovora sa Mađarskom juna 1920. godine u Trijanonu. Zahvaljujući veštini srpske diplomatije i volji velikih sila, okupljenih na Konferenciji mira u Parizu, većina vojvođanskih sela i varoši čiji su predstavnici 25. novembra 1918. godine izrazili želju da žive u sopstvenoj nacionalnoj državi našla se unutar Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (van njenih granica ostali su istočni Banat i sever Baranje). Tako je u odajama Trijanonskog dvorca konačno završen proces prisajedinjenja Vojvodine Srbiji, čiji je simbol i najznačajniji datum - 25. novembar.

Nastavak na Radio Televizija Vojvodine...