Izvor: Radio Televizija Vojvodine, 28.Maj.2020, 00:28

Vremeplov: Rođen Milutin Milanković

Na današnji dan 1879. godine rođen je srpski matematičar, astronom i geofizičar Milutin Milanković, naučnik svetskog ugleda, tvorac najsavršenijeg kalendara, osnivač katedre nebeske mehanike na Beogradskom univerzitetu, potpredsednik Srpske akademije nauka. Milanković je uz Teslu i Pupina najveće ime srpske nauke uopšte. Građevinsku tehniku studirao je u Beču, gde je i doktorirao. Bio je profesor teorijske fizike, a bavio se i kosmičkom fizikom i geofizikom. U prvom delu objavljenom >> Pročitaj celu vest na sajtu Radio Televizija Vojvodine << na francuskom jeziku "Matematička teorija termičkih pojava izazvanih Sunčevom radijacijom" izložio je novu teoriju rasporeda Sunčevih radijacija na površini planeta i toka klimatskih promena u geološkoj prošlosti Zemlje. Njegova reforma kalendara prihvaćena je na Svepravoslavnom kongresu crkava u Carigradu 1923. Tvorac je i teorije o pomeranju Zemljinih polova. Dela: "Kanon osunčanja", "Nebeska mehanika", "Osnovi nebeske mehanike", "Sekularna pomeranja Zemljinih polova", "Istorija astronomske nauke", "Kroz vasionu i vekove", "Uspomene, doživljaji, saznanja".

Danas je četvrtak, 28. maj, 149. dan 2020. Do kraja godine ima 217 dana.

1660 - Rođen je Engleski kralj Džordž I, prvi vladar Engleske, Škotske i Irske iz Hanoverske dinastije, nemačkog porekla. Tokom njegove vladavine od 1714. do smrti 1727. položaj premijera iskristalisao se kao ključni u izvršnoj vlasti.

1738 - Rođen je francuski lekar Žozef Injas Gijotin, koji je u Narodnoj skupštini Francuske u vreme Francuske revolucije predložio izvršavanje smrtne kazne novom metodom - napravom za odsecanje glava. Ona je nazvana "Giljotina", prema njegovom prezimenu, ubrzo pošto je njome 25. aprila 1792 u Parizu odsečena glava prvoj žrtvi, drumskom razbojniku Žaku Peletjeu. Giljotina je u Italiji bila poznata još u 13. veku pod nazivom "Manaja", docnije u srednjem veku i u Škotskoj, gde su je nazivali "Mejdn", u Engleskoj, gde je izvršenje kazne tim načinom bilo poznato kao "Džibet lo" i u Nemačkoj gde su je nazivali "Dile", "Hobel" ili "Dolabra". U Francuskoj su je, pre nego što je javno upotrebljena, u vreme dok su njome eksperimentisali na leševima, ispitujući "najbezbolniji način izvršenja smrtne kazne", kako je tvrdio dr Gijotin, nazivali "Luzet" ili "Peti Luizon". List "Žurnal de revolusion d Pari" joj je, samo tri dana posle pogubljenja Peletjea, dao naziv "Gijotin".

1759 - Rođen je engleski državnik Vilijam Pit Mlađi, koji je 1783. postao najmlađi premijer u istoriji Velike Britanije. U vreme dok je bio na položaju šefa vlade do 1801. i od 1804. do 1806. vodio je ekspanzivnu kolonijalnu politiku, a u Indiji je učvrstio britansku vlast reformišući administraciju. Kao zakleti neprijatelj Francuske revolucije, bio je glavni organizator evropskih koalicija protiv revolucionarne i Napoleonove Francuske.

1805 - Umro je italijanski kompozitor Luiđi Rodolfo Bokerini, virtuoz na violončelu, koji je uticao na razvoj gudačkih kvarteta kao muzičke forme i prvi komponovao muziku za gudačke kvintete kao i gudačke kvintete i klavir. Stvorio je oko 500 dela u stilu rokokoa, uključujući simfonije, koncerte za violončelo, kamernu i crkvenu muziku.

1812 - U Bukureštu su Rusija i Turska potpisale ugovor o miru, okončavši šestogodišnji rat. Rusija je dobila Besarabiju i neke oblasti na Kavkazu, a Turci su zadržali Vlašku i Moldaviju. Ugovor je bio nepovoljan za Srbiju, koja je učestvovala u ratu na strani Rusije, jer je morala da vrati gradove Turcima, kojima je dato pravo da u njima drže vojsku. Turska je obavezana da amnestira učesnike Prvog srpskog ustanka i Srbima da povlastice, ali su Turci iskoristili zauzetost Rusije u ratu s francuskim carom Napoleonom I i 1813. slomili ustanak i uništili Karađorđevu Srbiju.

1834 - Uveden je srpski jezik kao službeni u prepisci s turskim vlastima, koja je do tada vođena isključivo na turskom jeziku. Knjaz Miloš Obrenović vratio je tada jedno pismo turskog vezira s porukom: "Evo vam šaljem pismo natrag i preporučujem da ga otvorite i na srpski prevedete, pa da mi onda ovamo pošaljete".

Posle toga prepiska s turskim vlastima obavljana je na srpskom.

1843 - Umro je američki filolog i leksikograf Noa Vebster, simbol leksikografske tradicije u SAD. Objavio je 1806. svoj prvi rečnik engleskog jezika "Compendious Dictionary of the English Language", a 1828. rečnik koji i sada nosi njegovo ime. Izuzetno obimni "potomci" Vebsterovih rečnika smatraju se najboljim rečnicima savremenog engleskog jezika.

1849 - Umrla je engleska književnica irskog porekla Ana Bronte, najmlađa od triju sestara spisateljica, autor romana "Agnes Grej", "Stanarka Vajldfel Hola".

1864 - Austrijski nadvojvoda Ferdinand Maksimilijan Jozef Habzburg stigao je u meksičku luku Vera Kruz i ubrzo je krunisan za cara Meksika. Njegova vladavina, koju je nametnuo francuski car Napoleon III, trajala je do 1867. kad su se francuske plaćeničke trupe povukle iz Meksika, popustivši pod udarcima meksičkih rodoljuba s Benitom Huaresom na čelu, a samozvani car zarobljen je i streljan.

1871 - Vojska versajske vlade ugušila je Parisku komunu koja je postojala 72 dana. U poslednjoj "krvavoj sedmici" ubijeno je oko 30.000 komunara. Pariska komuna ukinula je stajaću vojsku, uvela izbornost svih predstavnika u organima vlasti, prosveti i sudstvu, besplatno školstvo, kao i odvajanje države i prosvete od crkve.

1884 - Rođen je češki državnik Eduard Beneš, predsednik Čehoslovačke od 1936. do 1938. i od 1945. do 1948. Bio je vođa Narodne stranke i najbliži saradnik prvog predsednika Čehoslovačke Tomaša Masarika. Tokom Prvog svetskog rata radio je na stvaranju slobodne Čehoslovačke i Male Antante (savez s Jugoslavijom i Rumunijom). Od osnivanja države 1918. do 1936. bio je šef diplomatije, a posle Minhenskog sporazuma 1938, kojim je Zapad predao Čehoslovačku na milost i nemilost Nemačkoj, otišao je u izbeglištvo u London. Posle Drugog svetskog rata bio je ponovo šef države, ali je dao ostavku 1948. pošto su komunisti prigrabili svu vlast i iste godine je umro.

1908 - Rođen je britanski pisac i novinar Jan Lankaster Fleming, tvorac Džejmsa Bonda. Bio je obaveštajni oficir britanske ratne mornarice. Posle Drugog svetskog rata povukao se na Jamajku, tada britansku koloniju, i tamo je pedesetih počeo da piše seriju priča o Džejmsu Bondu, na osnovu kojih je nastao niz filmova. Lik Džejmsa Bonda Fleming je ustrojio, između ostalog i po uzoru na Srbina Duška Popova, rođenog u Titelu u Bačkoj, koji je bio agent Kraljevine Jugoslavije i Britanije (lažno i Nemačke). Dela: "Kazino rojal", "Dijamanti su večni", "Iz Rusije s ljubavlju", "Samo za tvoje oči".

1928 - Studenti Beogradskog univerziteta organizovali su velike demonstracije protiv namere Narodne skupštine da ratifikuje Netunske konvencije zaključene 1925. između Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i Italije. Prilikom intervencije policije povređeno je dvadesetak studenata.

1934 - Kanađanka Oliva Dion rodila je u Kalenderu u kanadskoj državi Ontario pet devojčica, nazvanih "Dionove petorke", prve petorke u svetu za koje se zna da su preživele.

1937 - Vođa Konzervativne stranke Nevil Čemberlen je posle povlačenja Stenlija Boldvina postao premijer Velike Britanije. Upamćen je po Minhenskom sporazumu koji je, u uzaludnom naporu da izbegne vojni sukob s Nemačkom, 1938. potpisao s vođom Trećeg rajha Hitlerom, dopustivši Nemačkoj da raskomada Čehoslovačku.

1937 - Umro je austrijski psihijatar Alfred Adler, jedan od pionira psihoanalize, osnivač pravca tzv. individualne psihologije, kojom se odvojio od tvorca psihoanalize Sigmunda Frojda. Smatrao je da je težnja ka moći pokretačka snaga psihičkog života svakog pojedinca, što može da izazove preteranu težnju ka afirmaciji ili unutrašnji otpor osećanju manje vrednosti i time neurotična oboljenja. Dela: "Praksa i teorija individualne psihologije", "Poznavanje čoveka", "O nervoznom karakteru".

1940 - Počela je masovna evakuacija poraženih savezničih snaga iz francuske luke Denkerk u Drugom svetskom ratu. Do noći 2. juna, u operaciji nazvanoj "Dinamo", 850 brodova prebacilo je u Veliku Britaniju 224.585 britanskih i 112.546 francuskih i belgijskih vojnika, koji su se našli u bezizlaznom položaju posle munjevitog prodora nemačkih tenkovskih divizija kroz Francusku do Lamanša.

1940 - Belgijski kralj Leopold III potpisao je u Drugom svetskom ratu kapitulaciju pred naletom nemačkih jedinica. Vlada Belgije nije priznala taj akt i povukla se u Francusku.

1944 - Umro je Tihomir Đorđević, srpski etnolog i folklorist, profesor Beogradskog univerziteta, član Srpske kraljevske akademije. Posle završene beogradske Velike škole i doktorata u Minhenu 1902. radio je kao gimnazijski i univerzitetski profesor. Njegovo delo ostavilo je veliki trag u srpskoj kulturi, objavio je oko 700 studija, putopisa, beležaka i komentara o srpskim narodnim običajima. Osnovao je i uređivao stručne časopise: "Karadžić", "Etnografski zbornik Srpske kraljevske akademije". Dela: "Iz Srbije kneza Miloša", "Naš narodni život", "Priroda u verovanju i predanju našeg naroda", "Srbija pre sto godina", "Makedonija", "O esnafima".

1961 - Posle 78 godina na liniji Pariz-Istanbul, prestao je da saobraća voz "Orijent-ekspres".

1971 - Sovjetski Savez je lansirao kosmički brod u pravcu Marsa.

1972 - Umro je britanski vojvoda od Vindzora, koji je kao kralj Edvard VIII stupio na presto Velike Britanije 1936, ali ga se iste godine pod pritiskom vlade i parlamenta, zbog ženidbe s Amerikankom Volis Simpson, dvaput razvedenom, odrekao u korist mlađeg brata Džordža VI. Potom je do smrti živeo u inostranstvu pod imenom vojvoda od Vindzora.

1976 - Puštena je u redovan saobraćaj železnička pruga Beograd-Bar, čija je gradnja trajala s prekidima od 1952, čime je ostvarena ideja začeta još u 19. veku.

1976 - Sovjetski Savez i SAD potpisali su ugovor o ograničenju podzemnih nuklearnih proba.

1984 - Iranski predsednik Ali Hamnei upozorio je arapske zemlje Persijskog zaliva da ostanu po strani u ratu Irana i Iraka ili će "snositi posledice".

1986 - Dvojica sovjetskih kosmonauta izašla su iz orbitalne stanice "Saljut 7" i provela nepuna četiri časa u "kosmičkoj šetnji".

1987 - Umro je srpski geolog Kosta Petković, profesor Univerziteta u Beogradu, član Srpske akademije nauka i umetnosti, upravnik Geološkog zavoda i Geološkog instituta, urednik "Geoloških anala Balkanskog poluostrva", "Zbornika" i "Glasnika Geološkog instituta SANU". Objavio je više od 200 naučnih radova i izradio prvu geološku kartu Jugoslavije prema internacionalnoj normi.

1995 - Na filmskom festivalu u Kanu film "Podzemlje - bila jednom jedna zemlja" srpskog režisera Emira Kusturice dobio je "Zlatnu palmu", drugu glavnu festivalsku nagradu u Kusturičinoj karijeri.

1995 - U zemljotresu koji je pogodio ruski grad Neftegorsk na ostrvu Sahalin poginulo je najmanje 1.989 osoba.

1997 - Rusija i Ukrajina protpisale su ugovor kojim je ruskoj Crnomorskoj floti omogućeno da 20 godina koristi pomorsku bazu u luci Sevastopolj na poluostrvu Krim.

1998 - Pakistan je zvanično postao nuklearna sila, izvršivši pet nuklearnih probnih eksplozija.

2002 - Libijska vlada ponudila je da sa ukupno 2,7 milijardi dolara obešteti porodice 270 žrtava prilikom eksplozije aviona američke kompanije "Pan Am" 1988. iznad mesta Lokerbi u Škotskoj, za šta je optužen zvanični Tripoli, u zamenu za ukidanje sankcija koje su Libiji nametnuli SAD i Ujedinjene nacije.

2008 - U Nepalu je ukinuta monarhija pošto je konstitutivna skupština u Katmanduu izglasala uspostavljanje republike. Dinastija koja je tom zemljom vladala 240 godina uklonjena je pošto su drevnom himalajskom monarhijom ovladali maoisti.

2009 - Preminuo je Lambros Papantoniu, grčki novinar, doajen dopisničkog kora u Vašingonu i veliki prijatelj srpskog naroda. Više od trideset godina bio je diplomatski dopisnik grčkog dnevnika "Elefteros Tipos", Radija Tesaloniki (Solun) i američkog nedeljnika "Grčke vesti". Upamćen je, kao dugogodišnji izveštač iz Stejt departmenta, po upornim i neretko "nezgodnim" pitanjima o američkoj politici prema Srbiji i Balkanu. Završio je prava na Univerzitetu u Solunu a magistrirao i doktorirao na Univerzitetu Berkli u Kaliforniji. Novinarstvom je počeo da se bavi 1975. posle turske invazije na Kipar i tokom dugogodišnje karijere postao je prema opštem mišljenju jedan od vodećih stručnjaka za američku spoljnu politiku prema Grčkoj, Kipru, Turskoj i Balkanu.

Nastavak na Radio Televizija Vojvodine...