Izvor: Večernje novosti, 02.Mar.2017, 20:20   (ažurirano 02.Apr.2020.)

Vojvođanske priče: Joca Nemcima predstavio pravog Šekspira

Neverovatna i malo poznata priča o glumcu Joci Saviću, koji je slavu stekao na pozornicama daleko od rodnog kraja. Savić 17 godina bio prvak pozorišta Velikog vojvodstva u Vajmaru. Glumio na scenama Burgteatra, Bazela... REKAO je jednom prilikom Jovan Skerlić da je ljubav prema pozorištu kod nas napredovala uporedo sa ljubavlju prema - Šekspiru. Istina je da su Srbi pre nekih drugih evropskih naroda shvatili raskoš literature “labuda sa Ejvona”, a za to je najzaslužniji >> Pročitaj celu vest na sajtu Večernje novosti << veliki poeta Laza Kostić koji je Šekspira 1864. godine uveo u srpsku kulturu svojim prevodom i postavljanjem na scenu Srpskog narodnog pozorišta odlomak iz drame “Ričard Treći”. Šekspir je zahvaljujući Lazi, među Srbe došao preko Srpske Atine. Nedovoljno je, međutim, poznato da je velikog engleskog pisca u originalnom svetlu Nemcima predstavio naš čovek - Joca Savić (1847-1915), glumac, reditelj, pozorišni pedagog i publicista rodom iz Novog Bečeja. Kod nas se malo zna o ovom velikom umetniku, mada je u svoje vreme smatran jednim od najboljih teatarskih glumaca i reditelja u Evropi. Upravo vođen time, prof. dr Dušan Rnjak, šef katedre za teoriju i istoriju dramske umetnosti na Univerzitetu u Novom Sadu, tragao je po minhenskom arhivu za detaljima Savićeve bogate biografije. Foto-kopije knjiga i pozorišne plakate doneo je u Srbiju i poklonio ih muzeju, u kojem je to i jedini trag o ovom umetniku. - Savić je 17 godina bio prvak pozorišta Velikog vojvodstva u Vajmaru, a glumio je na pozornicama Burgteatra, Bazela, Sankt Galena i Augzburga. Godinu dana bio je upravnik pozorišta u Minhenu, gde je osnovao Šekspirovu pozornicu - nabraja profesor Rnjak. - Bavio se teorijskim, pedagoškim i socijalnim radom, objavio je dve obimne knjige, u kojima govori o radu na Šekspirovoj pozornici. Ostavio je obimnu prepisku sa savremenicima, našim piscima i umetnicima. * Portret Joce Savića, rad nemačkog slikara G. Rinikera Ali, vratimo se u ovoj priči na početak, u Novi Bečej... Jocin otac Vasilije bio je trgovac, a majka Marija, Austrijanka, domaćica. Kuća im je bila na uglu Ulice Jaše Tomića i Ulice revolucije. Pošto je u rodnom mestu završio tri razreda osmoletke, Joca se sa roditeljima preselio u Beč. Po okončanju gimnazije, na veliku žalost roditelja nije se upisao na studije arhitekture, već se odmetnuo u - glumce. U Beču je sa uspehom igrao u Šilerovim “Razbojnicima”, te je na poziv vajmarskog vojvode otišao u tamošnje dvorsko pozorište, koje je osnovao Gete. Od 1885. godine bio je član Dvorskog i Nacionalnog pozorišta u Minhenu, gde je osnovao čuvenu “Šekspirovu scenu”. * Laza Kostić 1864. uveo Šekspira u srpsku kulturu Šekspir se i pre Jocinog dolaska, dabome, igrao u nemačkim pozorištima. Gete je napravio varijantu prevoda “Romea i Julije”, ali je, da ne bi previše ražalostio nemačku publiku, komadu dopisao srećan kraj. Onda je došao Joca Savić i Nemcima prikazao svoje reformatorsko viđenje pozorišta i Šekspira u originalu. Prvi put. - Suština njegovog viđenja teatra bila je da se Šekspir u Nemačkoj postavi na scenu u originalnom prevodu, bez promene dekora i tek sa ponekim rekvizitom - objašnjava Zoran Lazin, publicista, dugogodišnji pozorišni delatnik, neumorni istraživač srpske književnosti, pozorišta i kulture, autor knjige “Šekspir i Kostić u varoši novosadskoj 1864” i podsekretar u Pokrajinskom sekretarijatu kulture. * Statua Šekspira u Vajmaru Šekspir je, navodi dalje Lazin, kod Nemaca do tada bio opterećen velikim dekorom, pozamašnom “skalamerijom”. Joca je sve to izbacio, napravio binu i praktično ustanovio novi princip igranja Šekspira na nemačkim scenama. To je bilo oko 1885. godine. Uz velike otpore konzervativaca, Joca je na nemačku scenu postavio “Kralja Lira”, “Romea i Juliju” i neke druge Šekspirove komade. O prvim koracima Savića na vajmarskim “daskama koje život znače” pisao je i Lazar Mečkić, istraživač, publicista i autor knjige “Uloga Novobečejaca u razvoju srpskog pozorišta”. U Vajmaru, pozorištu Getea i Šilera, Savić je proveo najlepši period profesionalnog života, od svoje 22. do 37. godine. * Pozornica za Šekspirovu predstavu bez dekora, po zamisli Savića - Prvih četiri-pet godina bio je ljubimac velikog vojvode i vajmarske publike kao odličan glumac. Toplo je prihvaćen od publike i pozorišne kritike, postao je naročito omiljen kod ženskog dela osoblja pozorišta, jer bio je i vrlo naočit, a uz to skroman i povučen - pribeležio je Mečkić. Mada se u vajmarskom teatru pokazao i kao uspešan reditelj, Savić sve to napušta i 1884. prelazi u Manhajm. Uoči odlaska, u znak priznanja za dotadašnji doprinos teatru, Savić je izabran za počasnog člana Akademije Frentano u Larinu, a za zasluge na polju umetnosti i nauke odlikovan je zlatnom medaljom s krunom. Njegovu popularnost u Vajmaru ilustruje isečak iz tadašnje štampe u kojem se naširoko pisalo o rastanku sa Savićem uoči njegovog odlaska u Manhajm. Na oproštajnoj predstavi dvorsko pozorište u Vajmaru bilo je krcato publikom “koja nije znala za meru pri iskazivanju naklonosti prema omiljenom glumcu. Ovacije su bile neviđene. Slavljenik je dobio više od šezdeset venaca, jedan lepši od drugoga”. * Plakat za predstavu “Romeo i Julija” u Vajmaru, u kojoj je Joca igrao naslovnu ulogu Savić nije dugo boravio u Manhajmu. Ubrzo se preselio u Minhen i postao glavni reditelj dvorskog pozorišta. Minhensko pozorište je tada, posle bečkog, bilo na glasu kao najbolje nemačko pozorište. Tu je Savić ostao bezmalo tri decenije i postigao lepe uspehe, te ga je uprava Kraljevskog bavarskog pozorišta unapredila u “kraljevskog glavnog reditelja glume”. Tu vest nemački listovi objavili su u najpohvalnijem tonu. Kao što se u Vajmaru uspeo do glumačkog zenita, tako se u Minhenu uzdigao do vrhunskog reditelja. Tu je 1899. godine osnovao Šekspirovu pozornicu. Za dvadeset jednu godinu rediteljskog rada režirao je 311 predstava i smatran je jednim od najboljih evropskih reditelja. Ništa slabiji, vele stručnjaci, Savić nije bio ni kao pisac iz sfere pozorišne umetnosti i pozorišne teorije. Njegov rad kao teatrologa, pisca i teoretičara, vrlo je značajan. Sastoji se iz dve obimne knjige, niza studija, prevoda, članaka i predavanja. Prevodio je s francuskog i engleskog na nemački. Osmelio se čak i da koriguje Šilerove prevode Šekspira. Ovaj neverovatno daroviti čovek bio je i uspešan pedagog. Učinio je mnogo u stvaranju celovitog sistema za školovanje glumaca u Nemačkoj, a uspeo je da se izbori i za zakon o glumačkim penzijama. Savremeni pozorišni delatnici u Nemačkoj znaju za veliki doprinos Joce Savića razvoju nemačkog i evropskog pozorišta. U Beogradu, pak, pamti se nevesela anegdota od pre nekoliko godina, kada je jedan nemački reditelj na “Bitefu”, u razgovoru sa publikom, rekao da je đak i poštovalac “vašeg sunarodnika Joce Savića”. Naša publika gotovo da nije odreagovala na njegove reči. Nije do tada ni čula za Jocu. * Teatrolog Zoran Lazin: Joca nepravedno zapostavljen NASTUP U BEOGRADU NEOSTVARENA ŽELjA Nije ostvarena želja Joce Savića da, kao glumac ili reditelj, nastupi na beogradskoj sceni. Ipak, u to vreme nije bio zaboravljen među sunarodnicima. Septembra 1903. srpska vlada odlikovala ga je Ordenom Svetog Save trećeg reda, a aprila 1904. postavljen je za počasnog reditelja Narodnog pozorišta u Beogradu. Pre Beograda, Savić se zadržao u Novom Sadu. Susreo se sa Lazom Kostićem, Branislavom Nušićem i Antonijem Hadžićem, a posetio je i SNP. JEDINI PORTRET U našoj zemlji gotovo i nema sačuvanih fotografija Joce Savića. Uljani portret velikog glumca i reditelja, rad minhenskog slikara G. Rinikera, nastao je osamdesetih godina 19. veka. Portret se čuva u Zbirci umetničkih predmeta Pozorišnog muzeja Vojvodine. Po rečima višeg kustosa ovog muzeja Ivane Koči, portret je otkupljen od reditelja, glumca i pisca Radoslava Vesnića. VELIKA LjUBAV LUIZA Savić se upokojio na 68. rođendan, 10. maja 1915. godine. Sahranjen je u aleji zaslužnih građana u Minhenu, na gradskom groblju u Švabingu. Nije imao potomstva, a njegova velika ljubav bila je glumica Luize Šar koja mu je bila i supruga. Zajedno su igrali u “Romeu i Juliji”, ali je tadašnja kritika smatrala da publici nije uverljivo kada supružnici glume ljubavni par. STRPLjIV SA DOBRICOM Ceo život Savić je posvetio nemačkom teatru, ali spone sa Srbijom nikada nije prekidao. Pomogao je mnogim sunarodnicima, a među njima bio je i tada mladi beogradski glumac Dobrica Milutinović. Sa Dobricom je Joca pedagoški strpljivo i marljivo radio u Minhenu. Smatra se da je to bio jedan od najvećih susreta u istoriji srpskog pozorišta. Dobrica je stasao u jednog od najboljih naših glumaca. Naročito se pamti njegova uloga u Šekspirovom “Otelu”. PREPISKA SA KOSTIĆEM Prepiska između Savića i Laze Kostića objavljena je u Zborniku Matice srpske. Kostić je u to vreme upravo u SNP bio angažovan na postavljanju Šekspirovih dela na našoj sceni, pa je tražio savete od Savića. Naročito ga je zanimao završetak drame “Romeo i Julija”. Šekspirov kraj je tragičan, a Laza je želeo tragediju da preinači u - hepiend. Savić ga je posavetovao da od tog nauma odustane jer je tragika dublje osećanje.

Nastavak na Večernje novosti...