Izvor: Večernje novosti, 10.Feb.2016, 20:37   (ažurirano 02.Apr.2020.)

VOJVOĐANSKE PRIČE: Rušili zgradu da postave sliku!

SLIKA "Bitka kod Sente", mađarskog umetnika nemačkog porekla Ferenca Ajzenhuta, najveće je ulje na platnu ne samo u Srbiji, već i na prostoru bivše Jugoslavije. Računajući i pozlaćeni ram, koji je takođe umetničko delo, ova slika, dimenzija 7h4 metra, zauzima površinu, zajedno sa ramom, 40 kvadratnih metara! Izložena je u zgradi somborske Skupštine grada, koju Somborci i danas nazivaju Županija. Za 110 godina, koliko se tamo nalazi, nijednom nije restaurirana! Kao i "Seoba Srbalja", >> Pročitaj celu vest na sajtu Večernje novosti << našeg proslavljenog slikara Paje Jovanovića, i Ajzenhutova "Bitka kod Sente" rađena je za Milenijumsku izložbu, koja je 1896. godine organizovana u Pešti, povodom proslave hiljadugodišnjice dolaska Mađara u Panonsku niziju. Međutim, slično Jovanovićevom delu, ni ova slika nije bila završena na vreme za izložbu, što je, na neki način, sreća u nesreći, jer bi, u protivnom, ostala u Mađarskoj. - Bila je to proslava svetskih razmera i svaki grad koji je držao do sebe obeležio je tu godišnjicu na odgovarajući način. Sombor, koji je, kao slobodan i kraljevski grad, važio za administrativni centar tadašnje Bačko-bodroške županije, koja je zahvatala celu današnju Bačku, deo Mađarske (grad Baju) i Novi Sad, učinio je to ovim monumentalnim umetničkim delom - pojašnjava poznati sociolog i somborski hroničar, profesor Milan Vojnović. PORUKE SA SLIKARSKOG RAMA RAM je takođe umetničko delo. Izrađen je u Nemačkoj, na njemu su predstavljene zastave dve vojske i oružja korišćena u bici. U vrhu rama je zastava Bačko-bodroške županije i prikaz Sv. Pavla, zaštitnika županije, dok se nešto niže, s leve strane vidi glava zmije, kojom je simbolički prikazano da se ovom bitkom stalo za vrat turskoj "nemani". Vredno delo godišnje pogleda 2.000 posetilaca. Iako na slici piše da je naslikana 1896. to nije tačno, dodaje Vojnović, jer je završena 1898. Uramljena je u Minhenu, a do Bezdana je prevezena dunavskom lađom. Pošto nije mogla da prođe kroz vrata, odlukom Županijskog senata probijen je zid do tavanice i tako je uneta u zgradu.Tema slike i izbor umetnika bili su potpuno primereni tadašnjim okolnostima. Naime, bitka kod Sente, koja se odigrala 11. septembra 1697. označila je kraj takozvanih bečkih ratova. U sudaru austrijske (od 70.000 vojnika, među kojima i veći broj Srba) i turske vojske (od 130.000 ljudi), Osmanlije su pretrpele poraz, posle kojeg su odbijeni preko linije Save i Dunava, da se više nikada ne vrate u ove krajeve. Za nepuna tri sata, koliko je trajala bitka, zahvaljujući iznenađenju i boljem naoružanju austrijske vojske, poginulo je oko 30.000 elitnih turskih i 429 austrijskih vojnika.OSTANAK IZDEJSTVOVAO VELjKO PETROVIĆ GODINE 1930. pretila je mogućnost da Ajzenhutova slika napusti Sombor. Kada je 1929. Jugoslavija podeljena na banovine, centar Dunavske banovine postao je Novi Sad, čime je Sombor, koji je dotad bio centar Bačko-bodroške županije i nadređen Novom Sadu, izgubio na značaju. Novosađani su zato tražili da se slika prenese u njihov grad, ali nisu imali gde da je stave, jer je zgrada Banovine, kasnije Izvršnog veća i Skupštine AP Vojvodina, počela da se gradi tek 1936. Izbila je svađa, presudio je Somborac Veljko Petrović koji je izdejstvovao da slika ostane gde je oduvek i bila. - U sastavu austrijske vojske, koju je predvodio princ Eugen Savojski, bile su još i ugarske i srpske snage, među kojima i odred od 500 Somboraca. Turci su, inače, znali da Savojski dolazi, ali su pretpostavljali da ne može brzo da stigne do Sente, pošto je Bačka tada bila pod barama i močvarama. Međutim, austrijska vojska ih je iznenadila, u čemu je ključnu ulogu odigrao kapetan Jovan Popović Tekelija, deda čuvenog Save Tekelije. On je poznavao prolaze kroz močvaru, kroz koje je proveo austrijsku vojsku, a onda u silovitom jurišu udario na iznenađene Turke. U toj bici zarobljen je i Kisig Džafer-paša, glavnokomandujući turske vojske, koji je kasnije i pogubljen - objašnjava Vojnović. Prema rečima našeg sagovornika, postoji više razloga zašto je izrada slike poverena baš Ajzenhutu (rođen 1857. u Bačkoj Palanci, umro 1903. godine u Minhenu), svojevremeno jednom od najpopularnijih slikara ovog dela Evrope. Poreklom dunavski Švaba, koji se smatrao Mađarom, zbog čega je pravo ime Franc promenio u Ferenc, ispunjavao je sve uslove jer je tražen slikar sa ovih prostora, koji se, ako već nije Mađar, bar oseća Mađarem. Glavna ličnost slike svakako je Eugen Savojski, kojeg je slikar postavio levo od fizičkog centra slike, na belom konju, kao što i priliči pobedniku. Zrak tek izašlog sunca osvetljava samo njega i njegovog konja, dok on, svestan veličine svoje pobede, upire mač ka suncu, stavljajući sebe u istu ravan sa suncem...

Nastavak na Večernje novosti...