Izvor: Politika, 15.Jul.2006, 12:00 (ažurirano 02.Apr.2020.)
NIJE BILO GRAĐANSKE SVESTI
Zašto se raspala Jugoslavija Petnaest godina posle početka raspada SFRJ, nekadašnje republike bivše Jugoslavije, a danas države, slave svoju nezavisnost. I Crna Gora je, eto, postala suverena država. Svi kao da su zaboravili da su suverene države bile i u SFRJ, i da su po Ustavu iz 1974. godine deo te suverenosti dobrovoljno prenele na federaciju.
Ta je federacija posle Titovog odlaska sa scene bila nesposobna da efikasno funkcioniše, jer su odluke u saveznim organima donošene >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << po principu konsenzusa, a delegati u saveznom parlamentu polagali su računa svojim republikama. Zapravo, vremenom su mnogi problemi društvenog života postajali sve više etnonacionalni, jer osim Tita, partije i JNA nije postojala nijedna ne(etno)nacionalna institucija koja je imala moć odlučivanja. Za mobilizaciju masa nedostajala je još samo psihološka dimenzija nacionalizma i taj doprinos su već osamdesetih godina prošlog veka dale elite u svim delovima SFRJ.
Osnivanje Jugoslavije posle Prvog svetskog rata ostvareno je u uverenju da su se stekli uslovi da se nacionalna pitanja na prostoru Balkana konačno uspešno i trajno reše. U okviru jugoslovenskog pokreta, jedan deo se orijentisao prema francuskom tipu političke nacije koja u prvi plan stavlja volju za zajedništvom i pripadnost jednoj tako shvaćenoj naciji što se ne vezuje za etničke, jezičke ili verske preduslove. Nasuprot tome, imali smo koncept kulturne nacije odnosno koncepciju "vlastite vrednosti nacije" sa političkom, kulturnom, odnosno moralnom idejom iz koje onda može da se izvede predstava o sopstvenom podređenom ili povlašćenom položaju. Prenaglašavanje nacionalne individualnosti, uz prihvatanje teorije da prirodna država ne treba da obuhvata više od jedne nacije, dalo je nacionalizmima isključiv i agresivan karakter i ograničilo je slobodu na kolektiv. U balkanskim uslovima, odatle pa do etničkog čišćenja bio je još samo jedan korak.
Iako mnogim Evropljanima sukobi na Balkanu izgledaju kao novi pad u varvarstvo, reč je o modernim problemima. Ljudi su identitet ranije zasnivali više na verskoj pripadnosti. I Habsburška monarhija i Osmanlijsko carstvo igrali su dugo ulogu natprostornih sila poretka i sprečavali su širenje međunacionalnih sukoba. Propast obe imperije, uz prethodne unutarbalkanske migracije i mešavine, uobličio je sukobe koji na ovim prostorima traju sve do danas. U socijalističkoj Jugoslaviji komunisti su odustali od toga da nacionalni identitet diskredituju kao "lažnu svest" i jugoslovenska državnost zasnivala se na Titu, partiji i "autohtonoj revoluciji" u borbi za oslobođenje, pri čemu su se pojedini nacionalni identiteti i dalje javljali kao međusobna konkurencija. Tito i partija vršili su samo ulogu arbitra, oni nisu mogli da otklone jaz između političkog i etno-kulturnog shvatanja nacije. U Hrvatskoj je poraz nacionalističko-liberalnog pokreta 1971. doživljen kao poraz od JNA i srpskih generala, dok je u Srbiji pad Aleksandra Rankovića doživljen kao nacionalno poniženje. Titov kasniji obračun sa srpskim komunistima-liberalima 1972, koji su kroz liberalniju politiku zapravo hteli da se oslobode stalnog tereta optužbi za hegemoniju, dao je dodatne smernice raspada SFRJ.
Ustav Jugoslavije iz 1974. godine, nacionalne ekonomije, teritorijalizacija odbrane, nacionalizam institucionalizovan u strukturama države uz politički policentrizam, oslabio je veze između republika koje su međusobno postale nepoverljive. U predvečerje raspada zemlje novi lideri istakli su koncept nacije, kako bi na smeni epoha spasili svoju vlast (Milošević u Srbiji), ili došli na vlast (Tuđman u Hrvatskoj). U Hrvatskoj su Srbi od državotvornog naroda degradirani u status manjine, Tuđman i njegova ekipa nisu ništa učinili da bi neutralisali strahovanja krajiških Srba, Milošević je opet ta strahovanja vešto koristio. Ta dinamika i logika jugoslovenskog procesa nije ni BiH ostavljala mnogo šansi za opstanak.
Miran raspad Jugoslavije morao je kao preduslov da ima neprikosnovenost republičkih granica i političku integraciju novonastalih manjina. To je, opet, za preduslov zahtevalo i svojevrsnu građansku svest u novim nacionalnim državama. A nje nije bilo, koncept kulturne nacije koji već 200 godina dominira na Balkanu imao je katastrofalne posledice...
Miroslav Lazanski
[objavljeno: ]
.jpg)
