Izvor: Večernje novosti, 30.Jul.2017, 18:25   (ažurirano 02.Apr.2020.)

I Nemanjići bili između čekića i nakovnja

Istoričar dr Radivoj Radić: Stefan pokazao kako se državni interesi prilagođavaju široj situaciji. Na teritoriji bivše SFRJ do početka 15. veka uopšte nije bilo Albanaca. Od istorije sad prave rijaliti program DOBRO je poznato da su Nemanjići najvažnija srpska vladarska dinastija u srednjem veku i da su srpskim zemljama vladali više od dva stoleća, od 1166. do 1371. godine. Za vreme njihove vladavine Srbija se postepeno razvijala i iz jedne vazalne lokalne države >> Pročitaj celu vest na sajtu Večernje novosti << u 12. veku izrasla u najjaču silu na Balkanskom poluostrvu sredinom 14. stoleća. Premda istoričari ne vole upoređivanja davno prošlih razdoblja s vremenom u kojem živimo, slobodno se može reći da smo u srednjem veku zauzimali važnije mesto nego što ga danas imamo u Evropi.Ovo, u razgovoru za “Novosti”, kaže naš ugledni istoričar prof. dr Radivoj Radić, napominjući da se ove godine navršava osam vekova otkako je Stefan Nemanjić postao prvi srpski “venčani kralj”. O jednom od najvažnijih događaja u našoj istoriji, sa kolegom Sinišom Mišićem napisao je knjigu “Srbija 1217. - nastanak kraljevine”.* Da li je Stefan Nemanja zaista ključna ličnost naše istorije?- Kada se govori o mestu Stefana Nemanje u našoj istoriji, najpre treba naglasiti da su na putu sticanja nezavisnosti i međunarodnog priznanja Srbije veliki doprinos dali i veliki župani koji su vladali pre Nemanje. Međutim, upravo je Nemanji pošlo za rukom da sva dotadašnja politička i državotvorna dostignuća uobliči i dovede do toga da se obezbedi priznanje u okvirima prostranog vizantijskog sveta i na taj način zaokruži napore čitavog niza generacija srpskih vladara. On je prošao dug put, od vizantijskog zarobljenika koga je Manojlo I Komnin doveo u Carigrad da bude deo carevog trijumfa 1172, pa do toga da se njegov sin Stefan Nemanjić oženi vizantijskom princezom i kao prvi stranac dobije dostojanstvo sevastokratora, drugu po rangu vizantijsku dvorsku titulu. Zbog toga Stefan Nemanja s razlogom može da ponese naziv “otac otadžbine”.* Kako bi izgledala Srbija danas, bez Stefana i Rastka Nemanjića? Da li bi Srbi bili ovo što jesu bez onoga što su oni uradili? - Nije lako odgovoriti na ta pitanja, jer neminovno dolazimo na klizav teren nesigurnih pretpostavki i domišljanja. Ostala je činjenica da su braća Stefan i Rastko Nemanjić veoma spretno i promišljeno vodili srpsku državu. Sticanjem kraljevske krune 1217, Srbija se uzdigla u hijerarhijskom poretku onovremenih država. Kada je srednji vek u pitanju - epoha kojoj su bili svojstveni izvestan konzervativizam i strogo uvažavanje međunarodnog hijerarhijskog poretka, to je značilo da je srpska kraljevina zauzela znatno više mesto nego što ga je prethodno imala država na čelu s velikim županima.* Šta se događalo u decenijama koje su sledile? - Ojačala je centralna vlast, došlo je do privrednog i kulturnog uspona. Dovoljno je samo navesti poznatu činjenicu na kojoj s razlogom istrajavaju istoričari umetnosti: šezdesetih godina 13. veka najbolje slikarstvo u onovremenoj Evropi bilo je u Sopoćanima, zadužbini kralja Uroša Prvog. Podsećanja radi, treba naglasiti činjenicu da se onovremena srpska država, grubo uzevši, prostirala od Niša do Jadranskog mora. Te će granice još više razmaknuti najpre kralj Milutin, a zatim i njegov unuk Stefan Dušan, tako da se srpska država oko 1350. godine prostirala od Dunava do Peloponeza i izlazila na tri mora: Egejsko, Jonsko i Jadransko.INTERESI SRBIJE * Postoji li sličnost današnje srpske države sa onom iz vremena Stefana Nemanje? - Veoma je teško i nezahvalno upoređivati neke davno prošle epohe sa današnjicom. Ipak, ne želim da vas ostavim bez odgovora, pa ću izneti nekoliko činjenica. Država Stefana Nemanje nalazila se, metaforički rečeno, između čekića i nakovnja, između dve velike sile, Vizantije i Ugarske. Stefan Nemanja je morao da u spoljnoj politici uvažava taj geopolitički poredak i on je, imajući u prvom planu interese Srbije, to činio veoma umešno. Tu politiku nastavio je takođe vrlo spretno Nemanjin sin i naslednik.* Od Nemanjića je ostao i mit o Svetom Savi kao čoveku koji je formirao srpsku naciju... Koliko se ta slika podudara sa onim što se dešavalo u stvarnosti? - Moguće je da su naši proučavaoci srednjeg veka pomalo pristrasni kada je u pitanju ličnost Svetog Save. Zato ću navesti ocenu jednog zapadnoevropskog istraživača, ser Dimitrija Obolenskog, dugogodišnjeg profesora balkanske i ruske istorije na Univerzitetu u Oksfordu. Kao izvanredan poznavalac života i dela Svetog Save, o prvom srpskom arhiepiskopu zapisao je sledeće: “Istoričar koji pokušava da napiše biografiju te slavne ličnosti srpske srednjovekovne istorije može se s pravom uplašiti pri pomisli na širok spektar Savinih delatnosti. Obeshrabriće ga mnogobrojni vidovi u kojima se on pojavljuje: upravnik jedne oblasti, zatim kaluđer na Svetoj Gori, pa onda arhiepskop, diplomata kome je kralj, njegov brat, poveravao delikatne zadatke, osnivač nekoliko manastira i organizator njihovog duhovnog života i discipline, zakonodavac u oblasti kanonskog prava, prvi poglavar srpske autokefalne crkve, putnik koji je obišao sva mesta hodočašća u istočnom Sredozemlju, prvi pravi pisac svoje zemlje...” Mislim da ovoj oceni nije potrebno ništa dodati.* Da li bi danas političari mogli da “prekopiraju” neki državnički potez Stefana Prvovenčanog? - Njega nije obeshrabrilo to što je papska kurija prvi put odbila njegovo traženje kraljevske krune. On je čekao dve decenije i onda, u unekoliko izmenjenim okolnostima, postigao taj davno zacrtani cilj. Stefan Nemanjić se dobro snašao i posle velikog potresa i pometnje koje je izazvalo krstaško osvajanje Carigrada i rušenje Vizantijskog carstva 1204. godine. Taj spektakularni događaj u potpunosti je izmenio geopolitičku situaciju u jugoistočnoj Evropi i doveo do izmenjenog rasporeda snaga, kako na Balkanskom poluostrvu, tako i na tlu Male Azije i, uopšte, istočnog Sredozemlja.* Kakav je bio položaj Srbije?- Osetljivost položaja u kome se tada našla Srbija zahtevao je preispitivanje njene spoljne politike, promišljenu procenu sve složenijih međunarodnih odnosa i znatnu diplomatsku veštinu. Pokazalo se da je veliki župan Stefan Nemanjić kao državnik dorastao situaciji, a imao je i veoma dragocenu podršku mlađeg brata Rastka. To zajedničko delovanje bilo je neophodno da bi se odolelo velikim iskušenjima na koja je srpska država bila stavljena u drugoj deceniji 13. stoleća. Politika Stefana Nemanjića je na osoben način pokazala kako se državni interesi prilagođavaju široj geopolitičkoj situaciji.NEOZBILjNE PUBLIKACIJE DINASTIJA Nemanjića ugasila se još u srednjem veku i, naravno, oni danas nemaju svoje potomke. Obično se smatra da je car Uroš, koji je preminuo početkom decembra 1371, poslednji Nemanjić. Međutim, istorijska istina je drugačija: poslednji Nemanjić je Jovan Uroš, u monaštvu Joasaf, sin Simeona (Siniše) Paleologa koji se upokojio 1423. godine. Svedoci smo da se pojavljuju neozbiljne publikacije u kojima se ističe da su daleki preci nekih današnjih političara, pevača ili glumaca bili plemići na dvoru Nemanjića. Takve proizvoljne genealoške konstrukcije prave amateri podilazeći čitaocima željnih jeftinih senzacija.* Pojedini albanski istoričari tvrde da su Nemanjići njihovo pleme Nimani?- To su potpuno besmislene teorije koje nemaju nikakve veze sa istorijskom istinom. Grupa naših najuglednijih stručnjaka, akademika i naučnika svetskog glasa je pre tridesetak godina jasno pokazala da na teritoriji bivše SFRJ, što znači i na Kosovu, do kraja srednjeg veka uopšte nije bilo Albanaca. * Ali ni mi nismo imuni na takve pojave...- U našoj sredini već poodavno je počeo da prevladava jedan sasvim pogrešan društveni odnos prema istoriji kao nečemu što je samo po sebi “lako razumljivo”, što ne zahteva nekakva posebna znanja, čemu je svako vičan. Takvo uverenje je proizvelo poplavu “istorijskih” knjiga čiji su autori ubeđeni da konačno donose pravu istinu, kolosalne, kopernikanske i epohalne zaključke. Suštinske slabosti ovakvih “dela” su upadljivo nepoznavanje unutrašnje kritike izvora, dovođenje u istu ravan izvora koji su savremeni događajima o kojima je reč i onih koji su nastali više vekova kasnije, očigledno i potpuno nepoznavanje starih jezika... Talas pseudoistorije koji je zapljusnuo našu sredinu nikako ne treba potcenjivati, jer nam je već naneo veliku štetu. Međutim, ne treba ga ni precenjivati. Ja ga vidim kao deo ovdašnjeg “novog folklora”, rame uz rame s rijaliti programima, turbo-folkom i vidovnjacima.

Nastavak na Večernje novosti...