Izvor: Radio Televizija Vojvodine, 12.Apr.2009, 02:37   (ažurirano 02.Apr.2020.)

Godišnjica proboja Sremskog fronta

ADAŠEVCI - U selu Adaševci kod Šida, komemoracijom i odavanjem pošte poginulima,biće obeležena 64. godišnjica proboja Sremskog fronta koji je označio kraj Drugog svetskog rata na teritoriji Srbije.

Sremski front je jedno od najtežih, najdugotrajnijih i najtragičnijih srpskih, ali i bojišta Drugog svetskog rata, na kome je u rovovskoj borbi od oktobra 1944. do 12. aprila 1945. godine učestvovalo oko 250.000 vojnika na obe strane.

Borbe trajale 175 dana >> Pročitaj celu vest na sajtu Radio Televizija Vojvodine <<



Sremski front je uspostavljen pošto su otpočele završne borbe za oslobođenje Beograda i cele zemlje, kada je formirana borbena linija duž zapadnih granica Srema.

Nemci su ovaj front držali zbog izvlačenja delova armije "E" iz Grčke, Makedonije i sa Kosova i zato su ga očajnički branili.

Prvi proleterski korpus Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije zaposeo je ovaj front posle pada Beograda, 21. oktobra 1944. godine, kako bi zaštitio prestonicu i nastavio potiskivanje neprijatelja na zapad.

Jugoslovenske snage na Sremskom frontu sačinjavalo je 12 divizija koje su se borile u sadejstvu sa snagama sovjetske "Crvene armije" i bugarske Narodne armije u nastojanju da probiju petostruku liniju neprijateljskog fronta u nadiranju ka Slavoniji.

Sve jedinice na Sremskom frontu popunjene su mobilizacijom mladića iz Srbije, pretežno maloletnih, krajem 1944. i u zimu 1945.

Srbi su tako činili ogromnu većinu svih jedinica, ne samo onih iz Srbije, već i Crne Gore, Bosne i Hrvatske (osim makedonskih).

U sastavu Prve proleterske divizije borio se i bataljon Slovenaca, formiran u oslobođenom Beogradu, kao i brigada "Italija".

Teške borbe na Sremskom frontu trajale su 175 dana, jer se nemački okupator uporno branio, potpomognut hrvatskim ustašama i delovima belogardejskog Ruskog zaštitnog korpusa.

Nekoliko puta, front se pomerao zapadno od Sremske Mitrovice, a Nemci su, pored žestoke odbrane, izvršili i dva snažna protivudara.

Prvi su iznenada izveli 3. januara 1945. i potisnuli 21. srpsku diviziju na levu obalu Bosuta, a drugi znatno snažniji pod nazivom "Zimska oluja" 17. januara kada su angažovanjem tri jake divizije potisnuli Prvu jugoslovensku armiju na Istok i zauzeli Šid.

Samo dva dana kasnije (19. januara), Prva jugoslovenska armija, ojačana Drugom proleterskom divizijom, prisilila je neprijatelja na povlačenje i ponovo oslobodila Šid, gde je Sremski front stabilizovan do konačnog proboja 12. aprila.

U istoriji će ostati zapisano da su sve jedinice koje su učestvovale u borbama na Sremskom frontu imale saveznika u narodu Srema čiji su domovi i objekti bili njihova sigurna skloništa.

Narod je borce primao oberučke, davao im sve što je imao, pomagao u transportu i nezi ranjenika, a vojne jedinice su u vreme zatišja uzvraćale pomoć poljskim radovima i berbom kukuruza.

Sredinom januara 1945. godine, Sremski front je posetio vrhovni komandant JA maršal Josip Broz Tito, a krajem februara i komandant savezničkih snaga na Sredozemlju, feldmaršal Harold Aleksander.

Posle svestranih priprema, koje su izvršene u okviru završnih operacija za oslobođenje Jugoslavije, za proboj Sremskog fronta formirane su tri operativne grupe - Severna (glavna), Bosutska i Južna.

Komandant Prve armije General Peko Dapčević komandovao je Južnom operativnom grupom, a probojem fronta načelnik štaba Prve armije general Milutin Morača.

Poginulo 13.000 partizana i 30.000 Nemaca

Proboj Sremskog fronta počeo je u zoru 12. aprila artiljerijskom pripremom od 15 minuta iz 120 oruđa i dejstvima iz po 50 aviona u dva naleta, a odmah zatim su krenule na juriš divizije prvog ešalona i za kratko vreme zauzele glavni odbrambeni pojas neprijatelja.

Posle celodnevnih borbi, oslobođeni su Vinkovci i Županja, a Sremski front je probijen na celoj dubini i otvoren je put prema Slavonskom brodu i Zagrebu.

U pripremnim borbama i samom proboju fronta Prva armija je izgubila 1.713 boraca, gotovo šest hiljada je ranjeno i 53 nestalo, dok su nemačke snage imale više od 9.500 poginulih, oko 3.300 ranjenih i 5.427 zarobljenih vojnika, podoficira i oficira.

Tokom borbi na Sremskom frontu, koje su trajale 175 dana, poginulo je 13.000 boraca NOVJ, ali tačan broj nikada nije utvrđen.

Sovjetska Crvena armija izgubila je 1.100 vojnika, bugarska Narodna armija 623 i brigada "Italija" 163 borca. Na strani neprijatelja poginulo je oko 30.000 vojnika.

Posle proboja Sremskog fronta, u sadejstvu sa savezničkom ofanzivom, jugoslovenske snage su za nepunih mesec dana oslobodile celu teritoriju zemlje, Istru i Slovenačko primorje, dok je nekoliko jedinica dospelo do Trsta i Karavanki.

Pred udarima Jugoslovenske armije kapitulirala je grupa armija "E" i zarobljen njen komandant Aleksandar fon Ler prema čijoj je zamisli razoren Beograd u nacističkoj agresiji u aprilu 1941. godine, koji je potom osuđen kao ratni zločinac i streljan 17. februara 1947.

Istoričari se slažu da je Sremski front za saveznike imao veliki, a za partizanske jedinice presudan značaj, ali ne i u ocenama da li je bilo neophodno da srpska mladež ostavi kosti u blatu sremske ravnice.

U Srbiji je javnost tek posle pada komunizma mogla da čuje svedočenja preživelih, prema kojima je mobilizacija golobradih mladića često bila nasilna, kao i da su mnogi bez ikakve obuke poslati iz školskih klupa praktično u smrt.

Memorijalni kompleks podignut tek 1988. godine

Pojedini istoričari smatraju da na samom kraju rata, kada su savezničke snage bile u nadiranju, Sremski front nje bio potreban i da je "cvet srpske mladeži" smišljeno gurnut pravo u klanicu.

Potvrdu za to nalaze u činjenici da je, kao i u Prvom svetskom ratu, srpski narod podneo najveće žrtve za račun saveznika, ali za razliku od drugih "malih naroda", koji su čekali kraj rata da bi se priklonili pobedniku, nije bio isto nagrađen.

Možda i u ovim činjenicama treba tražiti objašnjenje zašto je Memorijalni kompleks izginulima na jednom tako važnom ratištu, podignut skoro pola veka kasnije, tek 8. maja 1988. godine.

Ovo veličanstveno spomen obeležje podignuto je uz levu obalu reke Bosut, uz autoput Beograd-Zagreb, pokraj sela Adaševci prema zamisli akademskog vajara Jovana Soldatović.

Na njegovim zidovima u Aleji časti postavljene su bronzane pločice sa imenima poginulih pripadnika JA, kao i sovjetskih, italijanskih i bugarskih vojnika, razvrstanih po jedinicama kojima su pripadali.

Nastavak na Radio Televizija Vojvodine...