Izvor: Večernje novosti, 29.Sep.2019, 16:55   (ažurirano 02.Apr.2020.)

Drevno srpsko blago prvi put pred građanima

"Novosti" u Muzeju SPC uoči otvaranja kapitalne izložbe "Osam vekova srpske umetnosti", zakazane za 9. oktobar. Postavka sa oko 300 do sada neizlaganih, vrednih predmeta PROSLAVLjAJUĆI veliki jubilej, u Muzeju SPC će u sredu, 9. oktobra, biti otvorena izložba "Osam vekova umetnosti pod okriljem Srpske pravoslavne crkve 1219-2019". Prvi put kod nas, biće izloženo 135 rukopisnih i dvadesetak štampanih knjiga, zajedno sa umetnički obrađenim okovima, što je u ovom trenutku >> Pročitaj celu vest na sajtu Večernje novosti << najveća postavka te vrste u Srbiji. "Novosti" su, ekskluzivno, prve dobile dozvolu da pogledaju kako teku pripreme za veliku izložbu, na kojoj će biti prikazano oko 300 do sada neizlaganih i izuzetno vrednih predmeta iz bogatih riznica crkava i manastira. Među njima se izdvajaju stari rukopisi na pergamentu iz Pećke patrijaršije i Visokih Dečana s kraja 12. i početka 13. veka, kao i prve srpske štampane knjige - Oktoih petoglasnik i Beogradsko četvorojevanđelje. Jedinstvenu galeriju srpskog ikonopisa od 14. do 20. veka na ovoj izložbi čine ikone iz riznica Visokih Dečana, Pećke patrijaršije i crkava u Prizrenu. Izuzetno su značajne ikone iz vremena cara Dušana - arhangela Gavrila i posebno poštovane Bogorodice Pelagonijske, kao i ikone najboljeg srpskog slikara druge polovine 16. veka, zografa Longina. Prvi put pred publikom će biti Longinova plaštanica, jedina sačuvana koju je najbolji ikonopisac i najplodniji umetnik druge polovine 16. veka uradio. Čitava izložbena postavka prožeta je, u čast jubileja, galerijom originalnih portreta patrijaraha, mitropolita i episkopa.PROČITAJTE JOŠ - OSAM VEKOVA SPC: I crkva po meri carstva - Izložena su najvrednija dela i svetinje koje su u našoj Crkvi Božjim promislom sačuvane od zuba vremena i izbegle bezdušne namere, zlu kob i naum neprijatelja da ih oskrnave i nepovratno zatru - napisao je u katalogu za izložbu Njegova svetost patrijarh Irinej. - Iako je do danas preostao mali deo najstarijih crkvenih dragocenosti, sačuvano je ipak mnogo česnih moštiju, povelja, rukopisnih knjiga, svetih ikona, sveštenih odeždi i bogoslužbenih sasuda i krstova. Obeležavajući osam vekova samostalnosti naše Crkve, potrudimo se da nastavimo stopama predaka, starajući se ne samo da sačuvamo ono što smo dobili u nasleđe, već i da umnožimo izdanke koji će iz dobrog korena rađati bogougodna dela.Putiri kroz vekove PORED remek-dela kakva je Pohvala monahinje Jefimije, vezena zlatnim nitima na svili, epitrahilja Svetog Save iz riznice manastira Krke i odore Svetog kneza Lazara, biseri izložbe su tri najznačajnije plaštanice u Srba: plaštanica Svetog kralja Milutina s kraja 13. veka, studenička plaštanica Antonija Heraklejskog s kraja 14. stoleća - koja se prvi put predstavlja javnosti posle završene konzervacije, i Longinova.Jedina sačuvana Longinova plaštanica - Izloženim predmetima pokušali smo da prikažemo bogatstvo crkvenog nasleđa, a posebno riznica manastira Visoki Dečani i manastira Krka. Na taj način želeli smo da predstavimo rasprostranjenost tog nasleđa - kaže za "Novosti" đakon Vladimir Radovanović, upravnik Muzeja SPC. - Dela iz ove dve riznice, koje su bile dosta udaljene jedna od druge i u različitim okruženjima, jedna bliže vizantijskim i istočnim uticajima pod turskom imperijom, druga bliže Zapadu i zapadnim uticajima, svedoče o duhovnom saglasju i jedinstvu srpskog naroda. Ono se ogleda u postojanju istovetnog umetničkog izraza, što čini srpsku crkvenu umetnost jedinstvenom u hrišćanskom pravoslavnom svetu.PROČITAJTE JOŠ - OSAM VEKOVA SRPSKE CRKVE: Riznice blaga i molitvi Sveobuhvatnim prikazom rukopisnih i štampanih knjiga sabrano je srpsko pisano nasleđe mnogih manastira. - Tokom trajanja izložbe, ovo će biti najveća izložena skupina dela te vrste u Srbiji - objašnjava Radovanović. - Među rukopisnim nasleđem izdvajaju se dela pisana na pergamentu sredinom 13. veka, poput izbornog jevanđelja iz Crkoleza i Jevanđelja po Luki i Jovanu iz Pećke patrijaršije. Pergament je upotrebljavan u ranom razdoblju srpske književnosti, a pripreman je u radionicama pri srpskim manastirima ili značajnim prepisivačkim centrima van njih. Pravio se od jagnjeće, jareće, teleće ili zečje kože, pa je za izradu jednog rukopisa bila potrebna koža mnogo životinja.Deo odeće koju su kroz vekove nosili sveštenici SPC LEPOTOM se na izložbi izdvajaju besede Svetog Isaka Sirina iz 14. veka iz Krušedola, Dioptra Mihaila Psela, nastala sredinom 15. veka, iz Pećke patrijaršije, Četvorojevanđelje protopopa Jovana iz Kratova iz 1580. i Četvorojevanđelje mitropolita Maksima Brankovića iz Krušedola, koje je 1514. godine prepisao i ukrasio monah Mankratije.Đakon Vladimir Radovanović - Staranjem novobrdskog i gračaničkog mitropolita Nikanora, u Gračanici je 1539. godine štampan Oktoih petoglasnik, na čijoj se početnoj stranici nalazi originalna ilustracija sa prikazom manastira Gračanica - kaže đakon Radovanović. - Sredstvima Trojana Gundulića, trgovca iz Dubrovnika, i trudom kneza Radiše Dmitrovića, jeromonah Mardarije iz Mrkšine crkve 4. avgusta 1552. godine završio je rad na Četvorojevanđelju, prvoj knjizi štampanoj u Beogradu. Knjige su u srednjem veku i kasnije bile izuzetno vredne, zbog čega su naknadno, kao ukras i zaštitu, dobijale okov. Zlatar Petar Smederevac iz Bečkereka, današnjeg Zrenjanina, po nalogu krušedolskog igumana Silvestra je 1540. godine za Četvorojevanđelje mitropolita Maksima izradio okov od srebra sa pozlatom. U radionici beogradskog zlatara Teodosija nastao je 1681. godine okov za Četvorojevanđelje štampano u Beogradu 1552. godine, dok je po želji beogradskog mitropolita Ilariona za Jevanđelje štampano u Moskvi 1656. izrađen skupoceni okov. - Dugo crkveno trajanje obeleženo je različitim fazama: bilo je vremena poleta i uzdizanja, ali nažalost, i vremena teškog i velikog stradanja - objašnjava Radovanović. - Ono što je zajedničko i jednima i drugima jeste neprekinuto umetničko stvaralaštvo. ČUVARI rukotvorenih svetinja - episkopi, monasi i sveštenici - tokom osam vekova prošli su razna iskušenja, a najčešće su oni bili prvi na udaru. Postoje mnoga svedočanstva o izuzetnoj požrtvovanosti da se sačuvaju rizničke dragocenosti, koje su branjene i najskupljom cenom životom. - Da je najsavesniji čuvar crkvenih umetničkih svetinja bila Crkva, bolje od svih reči svedoče dragocenosti koji su ne samo izrađene, već i sačuvane pod okriljem Srpske pravoslavne crkve - kaže Radovanović. - O koliko velikom broju predmeta je reč, najbolje govori činjenica da kada bi sve ono što je u Crkvi nastalo i sačuvano bilo izuzeto, mnogi muzeji i zbirke ostali bi poluprazni. KAMEJA OD SARDONIKSA MEĐU ranohrišćanskim krstovima-privescima i krstovima-relikvijarima, posebno se izdvajaju dečanski krst cara Dušana i tri prestona krsta velikih dimenzija, iz sedišta Patrijaršije u Peći. U kolekciji se izdvaja i enkolpion (ikonica koju nosi episkop) sa kamejom od sardoniksa iz 12. veka sa predstavom Hrista, poreklom iz Novog Hopova, kao i panagijar iz Dečana (14. vek) i onaj iz Krušedola, u koji je ugrađen deo Časnog krsta. Originalne povelje manastira Hilandara, prvi kivot u koji su položene mošti Svetog Stefana Dečanskog i njegova žitijna ikona izloženi su u posebnoj prostoriji. MITRA SVETOG STEFANA ŠTILjANOVIĆA VODEĆI motiv izložbe je mitra Svetog Stefana Štiljanovića, izrađena u tehnici filigrana u vidu krune sa krstom na vrhu. Kruna je osobena po tome što se nalazila u kivotu sa njegovim moštima. Despot Stefan Štiljanović je vladao u oblasti Srema i Slavonije u teškim vremenima turskih osvajanja. Posle smrti, Stefanove mošti prikazale su se kao čudotvorne, pa su najpre prenete u manastir Šišatovac, gde su prebivale do Drugog svetskog rata, kada su ga ustaše uništile. Mošti su spasene i 14. aprila 1942. godine i prenete u Sabornu crkvu.Najveća postavka rukopisnih i štampanih dela LONGIN, GEORGIJE I KOZMA POSETIOCI izložbe će imati priliku da vide i oko stotinu veoma vrednih ikona nastalih u periodu od 14. do 19. veka. Radi se o ikonama iz riznica manastira Visoki Dečani, Pećka patrijaršija, kao i onim iz porušenih svetinja na Kosovu i Metohiji i iz fruškogorskih manastira. Retka je prilika da se na jednom mestu vide dela najboljeg srpskog slikara druge polovine 16. veka - zografa Longina, kao i ikone značajnih majstora ikonopisa 17. veka - Georgija i Kozme, zografa Andreje Raičevića i Radula.

Nastavak na Večernje novosti...