Izvor: Politika, 21.Jul.2014, 09:05 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Hodočasnici bi možda tu dolazili
Bogorodičina crkva u Karanu, u narodu poznata kao Belacrkva, bila je značajan duhovni centar i imala je veliki uticaj na žitelje ovoga kraja
Selo Karan smešteno je u pitomom župskom kraju, na padinama visova užičke Crne gore. Put kroz selo jednim krakom nastavlja ka Užicu, a drugim ka Požegi. Prirodnu i saobraćajnu kičmu predstavljala dolina reke Lužnice, koja na samom ulasku u Karan protiče kroz polje Rosulje. U produžetku, na uzdignutoj terasi desne obale reke, >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << u središtu sela, nalazi se Bogorodičina crkva, u narodu poznata kao Bela crkva. Moravičko-lužnički župan Petar Brajan, ktitor Bele crkve u Karanu, hram je posvetio Bogorodici i Blagovestima. Nekada je pripadao Moravičkoj, a danas Žičkoj eparhiji. Sa svojim relativno dobro očuvanim živopisom predstavlja spomenik koji u srpskoj kulturi i istoriji traje preko 670 godina.
Plodna dolina i brdsko-planinsko zaleđe predstavljaju odličnu kombinaciju životnih pogodnosti u srednjem veku.
– Sela oko reke Lužnice smatrana su najplodnijim i najbogatijim u užičkom kraju. Ona su uvek predstavljala žitnicu užičkog okruga čiji su viškovi voženi i prodavani u Požegi. Osim za zemljoradnju, postojali su uslovi i za ispašu stada, gajenje pčela i proizvodnju meda i voska, za lov i sakupljanje šumskih plodova, za gradnju prirodnim materijalima, kao što su drvo i kamen, a znatni prihodi pristizali su i od eksploatacije plemenitih metala. Pošto je reka Lužnica bila izuzetno bogata vodom, to je omogućilo da se u srednjem veku razvija i gradnja vodenica, valjarica, strugara i kovačkih otkova – podseća istoričar umetnosti Živojin Andrejić i dodaje da je položaj Lužnice nadomak Crne Gore, u podgorju planina Maljen i Povlen, čiji su vrhovi nekoliko vekova predstavljali severnu granicu Srbije prema Ugarskoj, čitav kraj činio strateški vrlo važnim, što je dovelo do gradnje više utvrđenja.
Ove oblasti u srednjem veku pripadale su zemlji Moravice, koja se teritorijalno podudarala i sa novoosnovanom episkopijom Moravica autokefalne Srpske pravoslavne crkve. O vrlo ranoj istoriji i njenom dugom kontinuitetu svedoči otkriće antičke nekropole i ostaci kultnog objekta na mestu gde je sagrađena Bogorodičina crkva, kao i polje Rosulje, gde su doskora održavani višednevni narodni sabori i vašari na Duhove, Blagovesti i Veliku Gospojinu.
Andrejić kaže da je kompletno refundiranje srednjovekovne istorije zemlje Moravice, episkopije Moravica, vlastele Vojinova kolena i Rastislalić, kao i novo (kvalitativno) čitanje celokupnog živopisa Bogorodičine crkve u Karanu, a pogotovo ktitorskog i vladarskog ansambla, dovelo je do stvaranja potpuno novih interpretacija srpske istorije, njenih vladara i visoke vlastele u 14. veku.
Crkva u Karanu bila je značajan duhovni centar i stoga je imala veliki uticaj u narodu ovoga kraja. Duže vreme ovde je egzistirao manastir o kome svedoče i mnogobrojni zapisi i natpisi urezani na freskama.
– Bogorodičina crkva u Karanu arhitektonski je jednobrodna i jednokupolna građevina sa osnovom upisanog krsta i polukružnom oltarskom apsidom. Na fasadi nema nikakvih ukrasa. Ikonostas srednje visine prvobitno je imao tri prolaza da bi kasnije bio zazidan južni ulaz u oltar. Tako je u južnom prolazu formirana niša i od strane nepoznate monahinje poručeno je naknadno slikanje fresko-ikone Bogorodice Trojeručice. Na osnovu toga pretpostavlja se da je nepoznata monahinja, po svemu sudeći, iz porodice župana Brajana, izvršila novo posvećivanje crkve Bogorodici Trojeručici – ističe istoričar.
Naš sagovornik procenjuje da ikonografski program Bele crkve uobičajen za vizantijsko slikarstvo. On smatra da su najznačajnije živopisane istorijske scene Bele crkve u Karanu naslikani članovi porodice ktitora i vladarske porodice srpskog kralja Dušana sa njegovim svetim precima.
– Kvalitet i realističnost portreta ličnosti govori da je slikar bio iz njihove blizine. Vladar i njegova porodica oslikani su idealistički zbog njihove glorifikacije. Slikari su dobro poznavali kultove i ikonografska rešenja koja su imala tradiciju na jugu srpske države i koja se širila pod uticajem srpskog dvora i crkve. Slikari karanske crkve najverovatnije su sa prostora Moravičke episkopije sa sedištem u Arilju. Figure su crtane smelo i sigurno, širokim i snažnim potezima – opisuje Andrejić.
U ktitorsku porodicu ubrajaju se i nepoznati jeromonah Jovan kao i starija monahinja, koja je kao ktitorka i priložnik u slikanju Trojeručice izražavala Bogorodici znak zahvalnosti za određenu čudotvornu pomoć.
U Beloj crkvi ima mnoštvo imena kraj nizova urezanih vertikalnih crta ili horizontalnih nizova uboda. Reč je, objašnjava istoričar umetnosti, o jednom od najstarijih načina primitivnog pisanja u raboš – rovaš, a odnosi se na evidentiranje službi za pokoj duše rodbine ili za zdravlje darodavaca čija su imena zapisana.
Na osnovu svega, reklo bi se da je Bela crkva u selu Karan sagrađena i oslikana u periodu od 1338. do 1339. godine. Andrejić pominje još jedan važan momenat za fresko-slikarstvo ove crkve, koji se dogodio se kada je iz nekog, nama nepoznatog razloga Dušan oženio Lazara po drugi put mnogo mlađom rođakom Milicom, a prva supruga posle razvoda primila monaški čin. Vrativši se u Karan, u oblast župana Vladislava, svog brata od strica, ona je tom prilikom naredila da se zazida južni ulaz ikonostasa Bele crkve i živopiše Bogorodica Trojeručica, a kod njenih nogu i njen lik u proskinezi (naklon podanika pred vladarom) – ističe Živojin Andrejić i poručuje da je Bogorodica Trojeručica u Karanu jedinstvena fresko-ikona u vizantijsko-srpskoj umetnosti srednjeg veka. Uveren je da bi, da se ova njena kultna slika nalazi bilo gde drugde u svetu, to bilo pretvoreno u veliko hodočasničko mesto!
D. Stanković
objavljeno: 21.07.2014.
.jpg)
