Izvor: Politika, 18.Jun.2011, 23:13 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Dobrodošli i vernici i turisti
Crkva Arhangela Mihajla i Gavrila u Baščaršiji, poznata i kao Crkva svete Tekle, najstariji je hram u Bosni i Hercegovini koji od šestog veka do danas nije menjao namenu. Godišnje ga obiđe oko 50.000 posetilaca grada na Miljacki
U Baščaršiji, nedaleko od sebilja – jedinstvene u Sarajevu česme koju nadleću jata golubova – nalazi se Stara srpska pravoslavna crkva. Od šestog veka, otkad potiču njeni temelji, nije menjala namenu, i danas je u funkciji, što je čini >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << najstarijim aktivnim sakralnim objektom u Bosni i Hercegovini. U njenoj porti je i muzej, rangiran među prvih pet u svetu po kvalitetu i vrednosti ikona.
– Pravi joj je naziv Crkva arhangela Mihajla i Gavrila, ali u sarajevskom romanijskom kraju pod tim imenom niko ne bi umeo da je prepozna. Svi je znaju kao Staru pravoslavnu crkvu, ili Crkvu svete Tekle – rekao je Milan Petrović, turistički vodič.
„Nije to nekakva monumentalna nemanjićka građevina nego skromna od kamena zgrada. I da nije zvonika, koji je docnije dograđen, više izgleda po svojoj spoljašnjosti kao mala tvrđava ukopana jedan metar duboko u zemlju nego jedna bogomolja. Međutim to je sa crkvenom opštinom matica pravoslavlja i srpstva u Bosanskom pašaluku...”, pisalo je u tekstu objavljenom u „Politici” 15. aprila 1931. godine.
Na dva nivoa
Crkva je vrlo neobična, šira nego duža, na dva nivoa, sa zidanom oltarskom pregradom, što je retkost u pravoslavnim bogomoljama. Pisanih tragova o njenom nastanku nema, tako da je starost utvrđena na osnovu indirektnih dokaza. Prema turskim dokumentima se može zaključiti da je postojala i pre osmanlijskog osvajanja. Nije poznato ni ko je ktitor.
Po predanju, ovaj hram je krajem 14. veka obnovio kraljević Andrija, „od pameti mudar i pametan, od ljepote stasan i prikladan” brat kraljevića Marka. A u 17. veku je tri puta stradala od požara. Posle obnove od poslednje vatrene stihije 1656. godine darivana je sa polijelejom, dva kamena svećnjaka pored oltara, i novim izrezbarenim drvenim ikonostasom, koji je i danas krase.
U toku duge istorije crkva je više puta stradala i bila poharana. Troškovi oko dozvole za popravljanje hrama iznosili su često više nego popravak. Sadašnji izgled je iz 1730. godine.
Od 1793. pa sve do 1982. godine nije bilo značajnijih radova na crkvi osim što je 1881. godine podignut zvonik sa zapadne strane. Prošle godine je završeno poslednje generalno obnavljanje crkve. Utrošeno je puno sredstava i rada da bi kompleks Stare crkve sa muzejom dobio današnji izgled. Samo je, primera radi, dovezeno i odvezeno blizu 500 kamiona različitog materijala i građe.
Mošti svete Tekle
Pored stare arhitekture, crkva ima vredan ikonostas sa ikonama Radula, najobdarenijeg srpskog slikara druge polovine 17. veka, vrsnog majstora vizantijskog ikonografskog izraza. Posebnu duhovnu vrednost Stare crkve predstavljaju svete mošti mučenika i Božjih ugodnika prvih vekova hrišćanstva: Jakova Persijanca, Trifuna, Marine (sestre svetog Vasilija Velikog), iscelitelja i čudotvorca Pantelejmona, kao i „časna i sveta” desna ruka prvomučenice Tekle. Nju je doneo iz Antiohije u Srbiju prvi srpski arhiepiskop sveti Sava 1233. godine, a patrijarh srpski Arsenije Četvrti Jovanović ih je 1733. godine poklonio Srpskoj pravoslavnoj crkvi u Sarajevu. Svetu Teklinu desnicu mitropolit sarajevski Sava Kosanović odneo je 1873. godine u Rusiju, gde je za nju izrađena biserna rukavica sa narukvicom.
Sveta Tekla je živela u vreme apostola Pavla i bila mu je pomoćnica u propovedanju Jevanđelja Hristovog. Njen grob se, inače, nalazi u Maluli, maloj sirijskoj varoši, koja slovi za jednu od najstarijih hrišćanskih naseobina na svetu, a ime je dobila po aramejskoj reči koja označava ulaz. Kroz taj ulaz prošla je sveta Tekla.
Saznali smo da je običaj Sarajlija svih vera da u određenim danima najpre svrate do turbeta „Sedam braće” na Bistriku i ubace poneki novčić, pomole se, zatim odu do Franjevačkog samostana i Crkve svetog Antona, a krug završe u Staroj pravoslavnoj crkvi.
Na liturgije u ovom hramu dolazi dosta sveta, i to ne samo iz Sarajeva već i drugih gradova, posećuju ga i stranci koji ovde rade – Amerikanci, Grci, Makedonci, Italijani… Godišnje ga obiđe oko 50.000 posetilaca grada na Miljacki. Nema predsednika neke države ili zvanične delegacije koja je došla u BiH, a da je nije posetila.
Tako je u ovaj pravoslavni hram došla i jedna grupa iz NATO-a. Otac Vanja Jovanović, sarajevski paroh i starešina Crkve svetih arhangela Mihajla i Gavrila ih je upoznao s znamenitostima. Popeli su se na sprat i došli do malog kovčega u kome se nalaze mošti mladenca: nepropadljivo telo bebe u malom drvenom kovčegu, ispod kojeg se provlače žene koje ne mogu da začnu ili se mole za ozdravljenje bolesne dece. Jedna od Amerikanki je pažljivo slušala, a onda se i sama pomolila i provukla ispod kovčega. Posle izvesnog vremena se javila starešini crkve sa radosnom vešću da je postala majka!
Ulaz se naplaćuje
U porti Stare srpske pravoslavne crkve se nalaze konak i muzej nastao od njene riznice, koji je osnovao Jeftan Despić 1889. godine (posle otvaranja Zemaljskog muzeja u Sarajevu). Preuređen je deo magaze u crkvenoj porti, osveštan 1890. godine, i zatim počeo sa radom.
Muzej je proširen 1975. godine. Bogatu zbirku čine umetnički radovi starih slikara: desno krilo carskih dveri manastira Banje kod Priboja sa likom svete Bogorodice iz XVI veka, čitav niz ikona svete Bogorodice, tu su i stari rukopisi i štampane knjige, Sarajevska Krmčija na pergamentu iz prve polovine XIV vijeka, crkvene tkanine i vez, metalni predmeti, bogoslužbene stvari…
Stara pravoslavna crkva je imala i važnu prosvetiteljsku ulogu, tu se nalazila ženska škola za hrišćansku decu, koju je 1858. godine osnovala Staka Skenderova, dok su muslimanska deca već imala školu – medresu.
U Sarajevu je danas većinsko muslimansko življe (95 odsto stanovništva) što je i jedan od razloga da se prilikom posete Staroj crkvi i muzeju plaća ulaznica od dve KM: naime, malo je pravoslavnih vernika, pa samim tim i priloga.
Prilikom naše posete imali smo priliku da u crkvi prisustvujemo krštenju. Rekoše nam da su ona češća od venčanja, a dosta je onih koji samo zato dođu u Sarajevo ili BiH.
..............
Stara čaršija je izgrađena u 15. veku kada je Isa-beg Isaković osnovao grad Sarajevo, izgradivši han i pored njega brojne dućane. Najznačajnije zgrade iz tog perioda su džamije. Čuvena je Baščaršijska, koju je podigao Havedža Durak 1528. godine, a dve godine kasnije i Gazi Husrev-beg je izgradio svoju džamiju, pa medresu, biblioteku, hamam, bezistan...
Slavica Berić
objavljeno: 19.06.2011.
.jpg)
