Izvor: Politika, 14.Dec.2014, 23:04 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Vredan živopis Lipljanske crkve
Izložbom u Beogradu je predstavljena kosovska Crkva Vavedenja Bogorodice u Lipljanu, nakon restauratorsko-konzervatorskih radova na zidnom slikarstvu
Nakon što je engleski arheolog Artur Evans (široj javnosti poznat po iskopavanju Knososa) posetio krajem 19. veka malu Crkvu Vavedenja Bogorodice u Lipljanu, u blizini Gračanice, ovo zdanje je na velika vrata „zakoračilo” u evropsku istorijsku nauku. Iako je Evansovo zapažanje da je crkva bila ranosrednjovekovno sedište >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << Lipljanske episkopije kasnije osporeno, ipak se dugo održalo zahvaljujući ugledu autora, a crkva ostala upamćena.
Kako danas izgleda Vavedenjska crkva u Lipljanu na Kosovu i Metohiji mogla je nedavno da vidi publika u Narodnom muzeju u Beogradu, na izložbi „Lipljan u srednjem veku: vlasteoska crkva u gradu. Crkva Vavedenja Bogorodice u Lipljanu”. Aleksandra Davidov Temerinski, autorka ove postavke i kataloga koji je prati, inače i savetnica u Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture, o povodu i cilju predstavljanja jednog ovako značajnog objekta kaže:
– Izložbom je sažeto, „monografski” predstavljena ova kosovska crkva, zanimljiva zbog svoje istorije, arhitekture i živopisa. Posetioci su mogli da steknu detaljan uvid u njenu prostornu celinu posredstvom izloženih fotografija velikog formata. Povod za organizovanje izložbe bili su konzervatorsko-restauratorski radovi na zidnom slikarstvu, koje su stručnjaci Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture izveli 2009/10. pod pokroviteljstvom Uneska, posle čega je ono postalo preglednije. Konzervatorske radove kojima je rukovodio, predstavio je mr Dragan Stanojević, a fotografije koje tako rečito dočaravaju izgled crkve načinio je Vladimir Popović.
Od naše sagovornice saznajemo da je Crkva Vavedenja Bogorodice podignuta u Lipljanu najverovatnije tokom treće decenije 14. veka na temeljima mlađe od dve bazilike iz vizantijskog perioda. Ktitor građevine nije poznat, a neimar se načinom izrade u vizantijskom stilu ugledao na crkvu manastira Gračanice. Najstariji istorijski izvor koji pominje Vavedenjsku crkvu je povelja kojom ju je kralj Dušan, kao i trg u Lipljanu, poklonio hilandarskom pirgu Hrusiji. Zahvaljujući drugom, nepoznatom ktitoru, crkvu su sredinom 14. veka živopisali majstori upoznati sa najsavremenijim umetničkim kretanjima tog vremena.
Aleksandra Davidov potom ističe da je „vrednost ovog slikarstva u rangu onog koje su naručivali vladari i arhijereji, a stilske paralele mogu da se uspostave, između ostalog, sa slikarstvom priprate Dečana. Predlošci koje su slikari koristili govore o aristokratskom ukusu njihovih naručilaca, pa je tako ova skromna građevina dobila živopis izuzetnih vrednosti. Po lepoti, gracioznosti, dobrim proporcijama, izdvaja se figura arhanđela Gavrila iz kompozicije Blagovesti.”
Od vrednog živopisa iz 14. veka sačuvano je svega desetak veoma oštećenih kompozicija, a kako je do toga došlo autorka izložbe objašnjava:
– Tokom turske vlasti, verovatno u 15. veku, crkva je pretrpela požar, rušenje svoda i gornjih zona zidova, pa je njeno prvobitno slikarstvo u velikoj meri uništeno ili pretrpelo teška oštećenja. Siromašni meštani Lipljana uspeli su da obnove svoju crkvu u drugoj polovini 16. veka, da bi ponovno oslikavanje enterijera freskama nevelikih umetničkih vrednosti trajalo gotovo tri decenije, do 1621. Kompletni konzervatorski radovi na arhitekturi i slikarstvu izvedeni su od 1955–1958, a 2009/10. samo na živopisu.
Radovi u 21. veku obeleženi su zanimljivim otkrićem. Pod slojem maltera, tom prilikom, nad ulazom u crkvu, otkriveni su portreti vladarskog para Dušana i Jelene, što je potvrda da je prvobitno slikarstvo nastalo sredinom 14. veka.
Zanimljivo je da se do važnih podataka dolazilo, u nedostatku drugih istorijskih izvora, iz mnoštva zgrafita (natpisa) urezanih u freske. Tako u oltarskoj apsidi najstariji očuvani zgrafit navodi 1441. godinu sa tekstom „Primiše Turci Novo Brdo” koji podseća na pad obližnjeg, čuvenog rudarskog grada. Kasnije, budući da se Lipljan nalazio na raskrsnici puteva od Jadrana ka Solunu i Carigradu i dalje ka Jerusalimu, Vavedenjska crkva je bila često posećivana, a prepoznaju se poznati putnici koji su se potpisivali poput Luja le Blana francuskog konzula u Solunu, Dubrovčanina Johana Sorga koji se zapisao 1756, Riste Beharovića, Stefana Trpkovića itd...
– Kulturni identitet Vavedenjske crkve u Lipljanu čini i njena šira okolina i dublja prošlost sa ostacima antičke i ranovizantijske Ulpijane i manastirom Gračanicom. Vizantijsko nasleđe Lipeniona/Lipljana i ugled koji je grad imao kao episkopsko sedište, kao i fragmenti antičkih i vizantijskih spomenika ugrađeni u crkvu svedoče o rimskoj i vizantijskoj prošlosti varošice – navodi za kraj priče o crkvi u Lipljanu Aleksandra Davidov Temerinski.
Biljana Lijeskić
objavljeno: 15.12.2014.
.jpg)
