Izvor: Politika, 10.Feb.2013, 23:01 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Užina na ikoni Svetog Jovana
Džordž Kluni snima film o spasavanju opljačkanog blaga iz ruku nacista, ali je, veličajući ulogu američkih komandosa zaboravio na herojstvo pripadnika domaćih pokreta otpora
U filmskom studiju Babelsberg, u Berlinu, počele su pripreme za snimanje holivudskog filmskog eposa, posvećenog spasiocima spomenika svetske kulture iz ruku nacista – „Monjuments men”.
Film u režiji Džordža Klunija baziran je na sadržaju istoimene knjige Roberta Ecela o grupi specijalnih >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << američkih komandosa koji nisu bili vojnici, već kustosi muzeja, slikari, vajari... Zahvaljujući njihovom doprinosu spasene su na hiljade umetničkih dela neprocenjive vrednosti – prethodno opljačkanih na okupiranim teritorijama, sa namerom da posle „konačne pobede” Trećeg rajha budu izloženi u glavnom gradu Gornje Austrije, Lincu, predodređenom od Hitlera da postane nemačka Atina.
Spasavanje Mikelanđelove „Madona iz Briža” iz rudnika (Arhiv biroa za zaštitu spomenika Austrije)
U skladu sa ambicioznim naumom, angažovana je svetska elita glumaca. Uz režisera i nosioca glavne uloge Džordža Klunija, spasavanje opljačkanog blaga iz ruku nacista povereno je Danijelu Krejgu, Matu Dejmonu, britanskoj zvezdi Hjudžu Bonivilu... Jedina, značajna ženska uloga poverena je Kejt Blanšet.
Snimanje bi trebalo da bude završeno do 13. decembra ove godine, a premijerno prikazivanje je planirano uoči narednog Božića. Svetu će, dakle, uoči velikog hrišćanskog praznika biti predočeno još jedno herojsko delo američke nacije, za dobrobit sveta. Poznavaoci istorije sa žaljenjem ističu da su istinski heroji zaboravljeni – brojni poznati i bezimeni pripadnici evropskih pokreta otpora koji su uz zalog života izneli teret spasilačkih akcija na svojim plećima.
Više od 3.500 kandidata okupilo se minule nedelje pred šatorom američke filmske ekipe u berlinskom filmskom studiju s nadom da će dobiti jednu od ukupno 8.000 planiranih, sporednih i uloga statista. Traženi su „izrazito nemački likovi”, plave ili svetlosmeđe boje kose, s obzirom na to da je jedna od ključnih epizoda u filmu posvećena prodoru spasilaca u alpsku riznicu opljačkanog umetničkog blaga, u austrijski rudnik soli u banji Altausze, između Linca i Salcburga.
Hitler ispred makete muzeja u Lincu (Arhiv biroa za zaštitu spomenika Austrije)
Bad Altausze, jedna od tri banje u alpskoj regiji salinapoznata je po basenu brdske soli i slanim jamama, kao što su poznate banje bliznakinje po cokulama (Gojzerska banja, od koje potiče naziv „gojzerice”) i po slatkišima (Bad Išl, postojbina slatkog alpskog peciva i nadaleko čuvenih „išlera”).
Onde je, po naređenju Adolfa Hitlera, sakriveno oko pet hiljada umetničkih dela neprocenjive vrednosti. Duboko u slanim tunelima, pod granitnim oklopom okolnih brda skrivane su, između ostalog, Davinčijeva „Leda”, Direrova „Madona”, nekoliko platana Rembranta, Karavađov „David”, Mikelanđelova statua „Madona iz Briža”, oko sedam stotina grafika iz Rotšildove zbirke...
Ključni eksponat bio je, međutim, prepušten čuvarima blaga kao sto za užinu – deo oltara katedrale u Gentu, sa ikonom Jovana od Jana van Ajka. Hitler se, navodno, na ovaj način svetio saveznicima. Ovaj ikonostas je do svršetka Prvog svetskog rata bio u vlasništvu pruskog monarha, a po slovu Versajskog ugovora dodeljen je, u sklopu ratne odštete, Belgijancima.
Krajem 1943. godine, kada je postajalo sve izvesnije da bi saveznici mogli da umarširaju na nemačku teritoriju, Firer je izdao naređenje da se bogata umetnička zbirka uništi pre nego što padne u ruke „osvajačima”. U proleće 1945. godine, ipak, preinačio je prvobitnu komandu, jer je smatrao da će Nemačka kad tad ponovo postati svetska sila i da blago treba da bude sačuvano za njena buduća pokolenja.
Hitlerovo naređenje nije imalo efekta – lokalni nacisti ga nisu prihvatili. Komandant regije, time i depoa opljačkanog blaga, gaulajter Avgust Ajgruber naložio je da se u rudniku montiraju četiri avionske bombe od po 500 kilograma, a potom još četiri. Ukupna razorna moć četiri tone eksploziva bila bi u slučaju detonacije u tunelima rudnika udesetostručena...
Do detonacije, naravno, nije došlo, zahvaljujući zalaganju salcburške sekcije austrijskih pripadnika pokreta otpora, ali i zahvaljujući zaštitničkoj ulozi Ernsta Kaltenbrunera, ozloglašenog esesovca i šefa specijalne policije SD. U ime pokreta otpora njemu se obratio predratni socijaldemokrata Alojz Raudašl predloživši mu „trgovinu”:
„Ako poštedite rudnik i kulturna blaga u njemu, staraćemo se o vašoj verenici i blizancima koje nosi pod srcem”, rekao mu je aktivista Raudašl. U to vreme, u banji Altausze čekala je na porođaj 22-godišnja nemačka grofica Gizela fon Vestorp, ljubavnica i nezvanična verenica esesovačkog ratnog zločinca.
Miloš Kazimirović
objavljeno: 11.02.2013.
.jpg)
