Izvor: Politika, 07.Nov.2006, 13:00 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Uzburkali se duhovi
Da li je Jaša Tomić uopšte trebalo da dobije spomenik u gradu sa višenacionalnim sastavom
NOVI SAD – U četvrtak u 15 časova na uglu Dunavske ulice u starom novosadskom gradskom jezgru, blizu kuće gde je živeo, biće otkriven spomenik Jaši Tomiću (1856–1922), političaru, publicisti i piscu, u mladosti sledbeniku ideja Svetozara Markovića, a potom neprikosnovenom vođi vojvođanske Radikalske stranke.
Ideja za podizanje spomenika "najznačajnijoj političkoj >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << ličnosti Srba u Vojvodini u 20. veku", baš sa tim obrazloženjem, doneta je još 1936. godine u tadašnjoj novosadskoj opštini, ali je realizaciju omeo Drugi svetski rat. Inicijativa je obnovljena 1993. godine, 1994. je raspisan konkurs sa poznatim srpskim vajarom Jovanom Soldatovićem na čelu, na kojem je prvo mesto osvojilo idejno rešenje danas počivšeg beogradskog vajara Aleksandra Zarina.
Igor Mirović, predsednik Odbora za podizanje spomenika Jaši Tomiću i direktor Zavoda za izgradnju grada Novog Sada, kaže da je Odbor ugovorio izvođenje spomenika u glini i njegovo livenje u bronzi, koje je urađeno u smederevskoj livnici "Kuzmin"... Sve troškove ovog velikog posla, u ukupnom iznosu od oko 35.000 evra, nije finansirala Skupština grada Novog Sada, već sponzori.
Ali, u Novom Sadu su se proteklih dana uzburkali mnogi politički duhovi oko činjenice – da li je Jaša Tomić uopšte trebalo da dobije spomenik u gradu sa višenacionalnim sastavom, jer je reč o navodno "poznatom nacionalnom demagogu i antisemiti". U iznošenju oprečnih mišljenja, protivnici ideje poslednjih dana su Tomića nazivali i "ubicom", podsećajući na događaj od 4. januara 1890. godine kada je, u političkim obračunima koji gotovo po svemu podsećaju na ove savremene, poznati političar ubio svog političkog protivnika Mišu Dimitrijevića, vođu tadašnje Liberalne stranke u Vojvodini i urednika lista "Branik".
– Delo Jaše Tomića sam dobro prostudirao, posebno njegovo "Jevrejsko pitanje" i druge tekstove koje je o jevrejstvu pisao, i smatram da je ne samo nemoguće svrstati ga u antisemite, već ni u antijudaiste, a to je početna faza antisemitizma – kaže akademik Vasilije Krestić koji je autor predgovora za sabrana dela Jaše Tomića u izdanju kuće "Prometej". – Tomić u svojim tekstovima ne kritikuje Jevreje sa stanovišta vere, već govori o Jevrejima sa stanovišta mentaliteta i ponašanja u ekonomiji, pre svega u raznim oblicima trgovine, kritikuje ih zbog zelenašenja i zbog toga što je njihov finansijski kapital dominirao u listovima "Pester Lojd" i u bečkom "Noe frae prese", koji su Tomiću smetali jer je smatrao da huškaju Mađare protiv Srba... On, čak, izričito kaže da jevrejsko pitanje želi da posmatra sa internacionalističkog stanovišta i piše da nikada ne bi želeo da njegov srpski narod bude nastrojen antisemitski!
Akademik Krestić ističe i da Tomić "izričito nije želeo da se jevrejsko pitanje rešava na bilo kakav brutalan način, kako su to želeli neki antisemiti".
– On je bio protiv bilo kakvog nasilja, tražio je da se legalnim, zakonskim putem, kroz porotne sudove rešavaju ta pitanja, ali kaže i da nema poverenja u Jevreje i zato traži da oni ne budu predstavljeni u porotnim sudovima. Prema Jevrejima je kritičan zbog načina na koji su sticali kapital, upropašćavajući njegove sugrađane i u tom smislu Tomić zaista nema pohvale za njih. Ali, tu se postavlja pitanje – da li je onda svaka kritika jednog naroda, u ovom slučaju jevrejskog – antisemitizam!? Ja mislim da nije – kaže akademik Krestić koji je, inače, posle svih gotovo neverovatnih ovdašnjih političkih rasprava odbio da u četvrtak otkrije spomenik Tomiću u Dunavskoj ulici. To će uraditi gradonačelnica Novog Sada Maja Gojković.
U međuvremenu, između Tomićevog i našeg doba, bilo je i vreme kada su u istoriografiji, često neodgovorno i nenaučno, izricani mnogi sudovi, dabome ne samo o Jaši Tomiću i njegovom delu kojem je, prema svemu sudeći, pripisan antisemitizam. Slojevi istoriografskih zabluda su, zapravo, i doveli do današnjih rasprava o spomeniku Tomiću. Ali, baš kao što je nekada u Tomićevom ličnom životu u političku igru sa njegovim protivnicima ni kriva ni dužna uvučena njegova žena Milica, rođena Miletić, čija je mladalačka, devojačka ljubavna pisma objavljivao liberal Miša Dimitrijević u svom "Braniku", što je kasnije i platio životom, i danas političke igre vuku konce oko otkrivanja spomenika Jaši Tomiću. Tada, pre 110 godina, Jašu Tomića je, zbog odbrane časti žene i braka od napada Miše Dimitrijevića, izašlo da brani tri hiljade najviđenijih novosadskih dama! Tražile su da bude amnestiran. Da li će Novosađani u našem vremenu amnestirati od daljih, nenaučnih i politikantskih napada jedan spomenik, ostaje da se vidi u četvrtak.
Danica Radović
[objavljeno: 07.11.2006.]
.jpg)
