Izvor: Politika, 17.Avg.2009, 23:00 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Dela zaveštala narodu
Umetnost Katarine Ivanović, prve srpske slikarke, do kraja septembra u holu zgrade Narodne banke Srbije na Slaviji
„Bila je prva priznata i školovana srpska slikarka, vrhunski portretista i majstor mrtve prirode, u šta se svako može uveriti kada pogleda slike na izložbi, otvorenoj nedavno, u zgradi Narodne banke Srbije, u Nemanjinoj 17, u Beogradu”, reči su Petra Petrovića, kustosa Narodnog muzeja u Beogradu, kojima opisuje stvaralaštvo Katarine Ivanović, >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << prve žene akademika na ovim prostorima. Žene koju su mnogi nazivali „nacionalnom heroinom” iako je veći deo života provela u Mađarskoj, žene koja je u srpskom slikarstvu, posebno u epohi bidermajera, ostavila snažan uticaj.
Ukupno 18 slika iz zbirke Narodnog muzeja u Beogradu, Mađarskog narodnog muzeja, Budimske eparhije i Galerije Matice srpske, od čega i tri remek-dela – „Italijanski vinogradar”, „Autoportret” i „Portret cara Ferdinanda Petog habzburškog” – nije slučajno izloženo u ovom prostoru. Povod je dvostruk a krajnji rezultat jedinstven – ovakva objedinjena izložba dela Katarine Ivanović do sada nikada nije viđena.
– Sa jedne strane, Narodna banka Srbije želela je da promeni svoju dosadašnju praksu obeležavanja jubileja, pa je odlučila da, povodom 125 godina rada ove institucije, priredi manju ali specifičnu izložbu dela prve srpske slikarke. Pored toga, film o Katarini Ivanović, koji je prošle godine snimila srpska redakcija Mađarske televizije iz Budimpešte, sve nas je inspirisao da se prihvatimo ovog poduhvata. Neka od dela naša javnost nikada nije videla, neka su nedavno restaurirana a neka, poput portreta Ekaterine Dogali, tek će biti restaurirana posle završetka izložbe, u Ateljeu za konzervaciju Narodnog muzeja – kaže Petrović, ističući da je Narodni muzej posebno ponosan na to što je sama umetnica zaveštala svoja najznačajnija dela i novac za njihovo održavanje upravo našoj nacionalnoj muzejskoj instituciji.
Katarina Ivanović (1817–1882) rođena je u Mađarskoj, u Vespremu, u dobrostojećoj trgovačkoj porodici. Detinjstvo i ranu mladost provela je u Stonom Beogradu (Sekešfehervaru), ubrzo pokazujući talenat za slikarstvo. Posle pohađanja škole češkog slikara Jozefa Peškija u Pešti upisuje se na Likovnu akademiju u Beču, na Odeljenje za devojke, gde uči i stvara, putujući istovremeno u Italiju, Francusku i Holandiju. Nakon završenog školovanja, a posle neočekivano hladnog prijema svojih sunarodnika u Beogradu, 1846. godine odlazi u Zagreb gde se kratko zadržava, vrativši se 1848. u Stoni Beograd, gde ostaje da živi i slika, u relativnoj usamljenosti, do smrti.
Njen umetnički izraz prevashodno se ogleda u akademskom klasicizmu, portretima i mrtvoj prirodi. Međutim, prijateljstvo sa učenim krugovima srpske dijaspore u Beču uticalo je na poseban način na njena interesovanja – počela je intenzivno da uči srpski jezik – i usmeravalo njena umetnička stremljenja – rodilo se zanimanje za slikanje velikih nacionalnih tema. Svesno ili ne, Katarina Ivanović na taj način podgrejala je potonju želju nacije da svoja umetnička stremljenja stavi u službu uobličavanja srpskog nacionalnog identiteta.
Kako njen dotadašnji rad nije zadovoljavao pomenute težnje, ona počinje, potpuno neuobičajeno za žene toga perioda, da slika predstave sa nacionalnom tematikom.
Međutim, ni Srbija ni njena prestonica a ni njihovi elitni krugovi nisu prihvatili Katarinu Ivanović kao svog punopravnog člana, ne prepoznajući na pravi način njenu angažovanost i patriotski izbor tema.
Štaviše, posle vesti o slikarkinom odlasku u Zagreb, u srpskoj štampi nastupio je dugi period upornog ćutanja kada je reč o njoj i njenom stvaralaštvu.
Kako u svojoj knjizi „Katarina Ivanović” piše Miroslav Timotijević, ponovno interesovanje za umetnički rad ove izuzetne žene počelo je sedamdesetih godina 19. veka, kada je Srpsko učeno društvo (danas SANU) počelo da pokazuje sve više interesovanja za svoje starine u Ugarskoj i njihovo smeštanje u domaće muzeje. Tada je Katarini i predloženo da se njen slikarski opus smesti u muzej u Beogradu i uvede u korpus nacionalnog likovnog nasleđa.
Na vest da je postala prva žena u našoj istoriji koja je udostojena počasti članstva u društvu srpskih akademika, Ivanovićeva je i zvanično pristala na pomenutu ideju, što je potvrđeno i njenim testamentom.
Izbor slika koje je tada poslala u Srbiju (od opusa od ukupno 48 dela sačuvano je 38 dok je deset izgubljeno i poznato samo posredno) prilično je slikovit, jer je ne predstavlja kao nikad priznatog, nacionalno svesnog umetnika, u čemu je u mladosti trebalo da počiva njena slava, već kao umetnika koji prevazilazi uske okvire etničkog identiteta, stvarajući na univerzalnim, svevremenskim osnovama. Ovaj potez, tumače mnogi, simbolično govori o njenoj poslednjoj želji – da je u Srbiji upamte kao priznatu umetnicu a ne kao nacionalnu heroinu.
Težnje Katarine Ivanović za bliskom vezom sa Srbijom ispunjene su potpuno posle njene smrti. Iako je preminula izvan granica naše zemlje, danas počiva u Beogradu. Na predlog Društva prijatelja Narodnog muzeja, njeni posmrtni ostaci preneti su 1967. godine na prestoničko Novo groblje a sećanje na nju obnovila je izložba koju bi svakako trebalo da posetite.
Milica Dimitrijević
[objavljeno: 18/08/2009]
.jpg)
