Izvor: Politika, 14.Sep.2014, 23:03   (ažurirano 02.Apr.2020.)

Četiri originala „Seobe Srba”

Svoje najpoznatije delo Paja Jovanović je prepravljao u zavisnosti od želja naručilaca

Nacionalna ikona, kako se često naziva čuveno delo Paje Jovanovića „Seoba Srba”,podelila je neizvesnu sudbinu svojih likova idoživela mnoge seobe – ideja, likova, vlasnika i adresa. Slikar je napravio „četiri ruke” – četiri originala, za četiri naručioca.

Naručilac prvog „posla”, 1895. godine, bio je patrijarh Georgije Branković, koji je od Jovanovića tražioda, >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << za potrebe predstavljanja Srbije na Milenijumskoj izložbi u Budimpešti, naslika delo koje će pokazati da su Srbi došlina tlo Austrougarske monarhije, ne u zbegu, već kao organizovana vojna celina,i to na poziv samog cara. Tako počinje više nego neobična sudbina i sasvim neizvestan put ove ideje,predstavljene na četiri platna, na četiri načina.

Jovanović, kao predstavnik akademskog realizma i s idejom da narod predstavi kao metaforu nacionalne politike, slika upravo – narod,ali još nedovršeno platno „trpi” kritiku. Patrijarh traži od umetnikada preslika „višak” likova iz naroda, da Srbe predstavi kao vojnu celinu, a ne kao narod u zbegu koji ne zna kuda je krenuo.

Tako je ženu s detetom u naručju zamenio ratnik na konju, stado ovaca zamenjeno je vojnicima – pešacima, a episkopu Isaiji Đakoviću, koji stoji pored patrijarha Čarnojevića Trećeg, u ruke jestavljen svitak sa zlatnim carskim pečatom Leopolda Prvog, kojim se srpskom narodu u carevini garantuju privilegije. Prepravljajući svoju ideju „Seobe” Jovanović ne uspeva na vreme da završi rad za veliku izložbu. Platno se najpre seli u Zagreb (nepoznato je kako i na koliko dugo),a potom biva vraćeno „kući” – na zid trpezarije karlovačke Patrijaršije. Ovo monumentalno platno danas krasi salu u kojoj zaseda Sinod Srpske pravoslavne crkve.

Još radeći na prvom originalu, Jovanović izvodi i skicu za platno manjih dimenzija, istog kompozicionog sklopa – zadržava glavne likove prvog plana, ali im daje autoritativniji izraz i vraća „svoje” likove. Slika je već na glasu, te preduzimljivi zagrebački trgovac umetničkim delima Petar Nikolić otkupljuje pravo da narednih pola veka umnožava sliku,u tada popularnoj tehnici oleografije. On to i čini, štancuje je, u ko zna koliko primeraka,za prodaju. Tako, po svoj prilici, ova slika postaje deo enterijera mnogih gospodskih kuća.

„Drugi original”,preko Beograda, sedamdesetih godina prošlog veka prelazi na banatsku stranu. To što slika nije produžila put Novog Sada i Galerije Matice srpske, zasluga je ondašnje pančevačke opštinske vlasti,koja je bila spremna da se zaduži kreditom iotkupi je,paovo vredno delo tako ostaje u gradu na Tamišu, priča nam istoričar umetnosti Dimitrije Jovanov, kustos Narodnog muzeja u Pančevu.

Treća „ruka”, platno koje bi mogloda nosi radni naslov „kompilacija” ili „Seoba Srba bez cenzure”, opet nastaje po narudžbini. Ovog puta, polovinom Drugog svetskog rata, beogradska lekarka Darinka Smodlaka poželela je da postane deo platna.Nije poznato koliko ju je to koštalo, ali lik žene s detetom opet biva zamenjen, ovog puta likom gospođe Darinke. Gde je i kako je završila ova verzija „Seobe”, nepoznato je.

Po završetku rata, 1945. godine,nastaje i „četvrti original”. Bogati vršački trgovac Milenko Savić,uveren da je već čuveno delo zauvek uništeno u vihoru rata,naručuje Jovanoviću potpuno novu sliku postarojzamisli. Dozvoljava umetniku da ovekoveči svoju ideju pre prve „cenzure” i,u spletu prijateljsko-rodbinskih okolnosti,poklanja je beogradskoj porodici Mandukić, koja je nosi preko okeana – u Njujork. No, pošto su seobe sudbina „Seobe”, slika se2009. godine, nakratko,vratila u svoj rodni Beograd, da ukrasi izložbu posvećenu svom „ocu”, velikom slikaru akademizma Paji Jovanoviću.

-------------------------------------------------------------------

„Seoba” u Konaku kneginje Ljubice

„Slika „Seoba Srba“ trenutno gostuje u Beogradu u Konaku kneginje Ljubice, kao deo izložbe „Beleške burnih odnosa“ – „Austrijsko – srpski odnosi od 1836. do 1914“. Postavka je pregled dokumentarne građe, koja govori o bliskim, isprepletanim, ali istovremeno i komplikovanimodnosima Austrije i Srbije u naznačenom periodu. Među delima Stevana Todorovića i Pavla Simića, čuvena slika Paje Jovanovića,predstavlja svojevrsni dokument – svedočanstvoperioda19. veka do početka Prvog svetskog rata. Ovo je i jedina verzija poznatog dela dostupna široj javnosti.

Olga Janković

objavljeno: 15.09.2014.

Nastavak na Politika...

Press: Četiri originala „Seobe Srba”