Izvor: Politika, 16.Dec.2010, 00:05 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Razlike u razvijenosti: jedan prema sedam
Centralizacija na svim nivoima, državnom, regionalnom (pokrajinskom) i lokalnom, izrazito utiče na zaostajanje periferije
Poslednje dve decenije u Srbiji su obeležene snažnim potresima u ekonomskoj i društvenoj sferi, transformacijama političkog sistema itd. U tim procesima javljaju se i ekstremne pojave koncentracije kapitala, na jednoj strani, i izrazitog siromaštva, na drugoj. Razlike između razvijenih područja i onih koji zaostaju idu do razmere jedan prema sedam. Upadljiva >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << je pojava siromašenja i, posledično, depopulacije i starenja većeg broja opština, od onih na istoku Banata do onih na jugoistoku i jugozapadu Srbije. Opština Crna Trava je izgubila 35 odsto stanovnika, Babušnica oko 15 odsto, Gadžin Han oko 14 odsto, sa tendencijom daljeg opadanja. Prosek starosti u opštini Trgovište je oko 60 godina. Oko 30 opština danas spada u nerazvijene.
Paralelno sa ovim procesima dešava se još jedan koji je u vezi sa seoskim naseljima. Srbija ima oko 4.600 seoskih naselja (bez Kosova i Metohije), od kojih ogroman broj nema više od 500 stanovnika. Mnogo je sela i zaselaka sa po desetak uglavnom staračkih domaćinstava, socijalno i ekonomski potpuno zaostalih, niskog kvaliteta življenja, neopremljenih i bez ikakve razvojne perspektive. Rezultat je: ubrzano gašenje seoskih naselja, pre svega u brdsko-planinskim ali i drugim područjima. Brojna naselja su potpuno ispražnjena ili imaju jednu do dve naseljene kuće.
Novi prostorni plan Republike Srbije, usvojen zakonom u novembru 2010, ovim pitanjima se posebno bavio, uz ocenu da dalje zaostajanje u razvoju ovolikog broja opština i dalje opadanje nivoa razvijenosti i gašenje seoskih naselja bitno ugrožavaju teritorijalnu koheziju Srbije. Nekoliko zaključaka i planskih politika je otuda proizašlo i ugrađeno u prostorni plan.
Najpre, centralizacija kao dominantna pojava na svim nivoima, državnom, regionalnom (pokrajinskom) i lokalnom, izrazito utiče na zaostajanje periferije, odnosno slabo razvijenih opština i sela. Decentralizacija kao osnovni razvojni princip je nužna pretpostavka za ostvarenje veće teritorijalne kohezije Srbije. Ovo podrazumeva: vraćanje imovine opštinama, sprovođenje fiskalne decentralizacije, smanjenje veličine, odnosno povećanje broja opština i njihovu podelu na manje seoske (do 10.000 stanovnika) i veće i sl. Regionalizacija, kao posledica a ne prethodnica decentralizacije, treba da omogući artikulaciju i efektivnu mobilizaciju interesa na teritoriji manjoj od državne, grupisanje opština oko većih razvojnih projekata kao što su regionalna infrastruktura, regionalne deponije, povezivanje lokalnih puteva i sl. Istovremeno, horizontalno, interesno povezivanje opština i jačanje lokalnog i regionalnog identiteta dovelo bi do veće privlačnosti za investitore i turiste.
Za razvoj nerazvijenih područja značajna će biti i politika policentrizma, odnosno podrška jačanju nadležnosti, prava i odgovornosti gradova za razvoj. Trebalo bi preispitati i položaj seoskih naselja koja se nalaze u funkcionalnoj ili potencijalno funkcionalnoj vezi sa urbanim centrom. Ukoliko bi se ostvarila ideja iz plana o 24 funkcionalna urbana područja, odnosno odgovornost i nadležnost 24 grada za razvoj sela u okruženju, kao i jačanje lokalne mreže saobraćajnica i druge infrastrukture, veliki deo sela bi se našao u novoj poziciji. Sela koja se nalaze izvan funkcionalnih urbanih područja, odnosno sela koja nisu povezana sa gradom, treba da dobiju posebne razvojne projekte preko regionalnih kancelarija, odnosno uz podršku države.
Poseban deo plana odnosi se na obnovu sela koju nije moguće očekivati ako regioni u decentralizovanoj Srbiji ne pokrenu značajne projekte privrednog razvoja i regionalne infrastrukture i ne obezbede sredstva iz nacionalnih i evropskih fondova. Ukoliko Srbija postane zemlja kandidat do 2014. godine moguće je očekivati pristup strukturnim fondovima EU koji se odnose na poljoprivredu, regionalni razvoj, infrastrukturu i sl. Za to Srbija mora da bude spremna, a prostorni plan nudi čitav niz ideja u vezi s tim. Treba imati u vidu i činjenicu da izrazito mala sela, bez razvojnih potencijala, neće moći da se održe već će postepeno da se gase.
Napokon, bez intenzivne edukacije i razvijene informacione podrške, nerazvijene opštine i naselja u ruralnim područjima Srbije nemaju valjanu razvojnu perspektivu. Preko regionalnih i lokalnih planova, kao i posebnih programa, neophodno je razvijati znanje i svest o oslanjanju na lokalne resurse, o njihovom održivom aktiviranju i funkcionalnom povezivanju sa susednim opštinama u Srbiji ili prekogranično.
*Rukovodilac Prostornog plana Srbije, direktor Republičke agencije za prostorno planiranje
Borislav Stojkov
objavljeno: 16.12.2010.
.jpg)
