Izvor: Politika, 28.Jul.2014, 12:49 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Vek od odlaska „Deligrada” iz srpske istorije
Prvi parobrod koji je decenijama održavao redovne linije potopljen na početku Prvog svetskog rata
Prošlo je tačno sto godina otkako je, kako to kaže autor knjige „Vekovi srpskog pomorstva i rečnog brodarstva” Vladimir Požeg, brod „Deligrad otplovio iz srpske istorije. Reč je o prvom parobrodu u Srbiji koji je održavao redovne linije i to preko pola stoleća. „Deligrad” je potopljen na samom početku Prvog svetskog rata, Austrougari su ga kasnije u toku rata izvadili >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << sa dna Dunava i odvukli u Budimpeštu, gde je opet potonuo. Pretpostavlja se da je posle rata isečen u staro gvožđe.
Pre početka napada na Srbiju 1914. godine, monitori austrougarske Dunavske flotile, kao i vojska na obalama, zaposeli su blokadne položaje protiv srpskog rečnog saobraćaja. Kada je Austrougarska predala 23. jula 1914. ultimatum Srbiji, svi brodovi „Srpskog brodarskog društva” koji su se zatekli na Dunavu prema Rumuniji pokušali su tokom noći da se sa šlepovima povuku u Beograd, da se u grupama probiju kroz Sipski kanal. Međutim, uprava „Srpskog brodarskog društva” greškom je otkrila te namere, zatraživši 10 loceva iz Oršave za sprovođenje kroz Đerdap, pa je više brodova zaplenjeno. Locevi su bili poznavaoci područja reka teških za plovidbu, čija je dužnost bila da sprovode brodove, slično kako to danas rade piloti u velikim pomorskim lukama ili kanalima.
– Grupu brodova kapetana Stevana Jovanovića („Deligrad”, „Šumadija”, „Krajina” i nekoliko šlepova) su Austrougari 27. jula zadržali u Oršavi. Austrougarska artiljerija bombardovala je 28. jula Beograd, a dva dana posle objave rata srpska artiljerija potopila je 18 austrougarskih brodova i druga plovila u Oršavi. Među njima bila su i tri zaplenjena srpska broda, uključujući i „Deligrad” – objašnjava Požeg.
Kako je ovaj brod stigao do Srbije, gde je ušao u istoriju brodarstva? Po odluci kneza Mihaila Obrenovića i srpske vlade 1861. godine Ministarstvo finansija kupilo je u Trstu parobrod „Pjačenca”, koji je prethodno plovio na reci Po u severnoj Italiji. Brod je 1851. sagrađen u Francuskoj, pa prodat 1853. Rusiji. Imao je deplasman od 275 tona, dužinu 58 metara, širinu sedam metara, gaz 1,3 metra, brzinu 20 kilometara na sat, parnu mašinu snage sto konjskih snaga, pogon na bočne točkove i nosivost 450 tona.
– Pod imenom legendarnog deligradskog šanca u prvom srpskom ustanku „Deligrad” je u avgustu 1862. stavljen pod srpsku trgovačku zastavu – kaže Požeg. U srpske vode Dunava doplovio je iste godine pod komandom (1862–1863) kapetana duge plovidbe Bože Radoničića, rodom iz Dobrote u Boki Kotorskoj. Zbog sukoba sa turskom posadom beogradske tvrđave i bombardovanja grada, „Deligrad” je prezimio u Krajinskoj nahiji, a u Beograd došao naredne 1863. godine i bio svečano dočekan na savskom pristaništu, uz prisustvo više članova srpske vlade, vojnih velikodostojnika i mase naroda. „Deligrad” je prvobitno služio za prevoz vojske i materijala, soli i petroleja iz Rumunije, po potrebi kao putnički brod i kneževa jahta, a kao „ubojni brod Srbije” dobijao je i dva topa. Dat je 1866. u nadležnost Ministarstva vojnog i naredne 1867. godine izvršio delikatnu istorijsku misiju. Sa tri velike dereglije u teglju dva puta je prevezao do Vidina i Ruščuka poslednji deo turskih posada iz gradova u Srbiji. Bio je u vojnoj službi kao bolnički brod i u srpsko-turskom ratu 1876-1877. godine.
– Žalosno je što Srbija, zemlja sa impresivnom brodarskom tradicijom, nema brodarski muzej, u kome bi deo postavke svakako bio posvećen „Deligradu” – kaže Požeg.
M. Galović
objavljeno: 28.07.2014.
.jpg)
