Izvor: Danas, 16.Dec.2015, 15:09 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Manastir Jovanje: Izmešteni dom Svetog Jovana Krstitelja
Pripoveda se da je Jovanje nekad bilo lavra, i iz nje se zapovjedalo i sudilo svima ostalim namastirima oko Kablara i Ovčara... Zidine njegove svjedoče da ga je gradila carevina, ili nekakav begluk; a orasi, i drugo različito drveće, koje je poraslo po porti i po zidinama, svedoče da je davno opušćeno.
FOTO: Manastir Jovanje - Sajt Eparhije žičke
- U Ovčarsko-kablarskoj klisuri, koju Zapadna Morava duž 20 kilometara svog toka između Požeške i Čačanske >> Pročitaj celu vest na sajtu Danas << kotline useca između planinskih masiva Ovčara (985 metara nadmorske visine) i Kablara (885 mnv), danas se nalazi devet manastira, dva paraklisa i jedna crkva. Zbog toga se ovaj prostor, koji je odlukom Vlade Srbije zaštićen kao prirodno dobro Prve kategorije, naziva i "Malom srpskom Svetom Gorom". Serija tekstova u Danasu o ovoj jedinstvenoj geomorfološkoj celini, u kojoj su prirodne lepote meandara Zapadne Morave združene sa duhovnom baštinom, realizovana je sufinansiranjem iz budžeta Opštine Čačak.
Na crkvenim vratima i oko pendžera stoji majstorski izrezano i išarano kamenje, i bijeli se, kao da je juče sječeno, samo što je đešto ispucano od vatre", zapisao je reformator srpskog jezika i pisma Vuk Stefanović Karadžić 1820, kad je obišao zapusteo manastir posvećen Rođenju Svetog Jovana Krstitelja, na levoj obali Zapadne Morave, podno srednjovekovne kule na brdu Gradina, poznatom i kao Kulina.
Dugo se verovalo da je Jovanje podignuto u 13. veku, ali su rezultati arheoloških istraživanja na srednjovekovnoj kuli iznad manastira vreme njegovog nastanka pomerili tri veka kasnije. To ne isključuje mogućnost da je sagrađeno u moravskom arhitektonskom stilu na temeljima starije građevine. Istoričari ne mogu da se slože da li se u turskim popisima prvi put pominje 1528. ili 1536. godine, kada je, kako navode osmanski izvori, "bilo u rukama kaluđera Stanina, a prihod sa imanja iznosio 54 akče". U Jovanju je radila prepisivačka radionica. Često je bilo napuštano, pa obnavljano. Dolaskom 12 monahinja iz manastira Kalište sa Ohridskog jezera 1936. Jovanje je postalo prvi ženski manastir u Ovčarsko-kablarskoj klisuri, a 1954. i jedini koji je, zbog brane u Međuvršju, potpuno porušen, potopljen i potom na drugom mestu i nešto manjih dimenzija ponovo izgrađen. Jovanjska porta poznata je po cveću, vinovoj lozi i mediteranskom rastinju. Do manastira se stiže čamcem ili putem pored Nikolja.
Jovanje je, kako se pretpostavlja, zapustelo tokom Velike seobe 1690. i ostalo pusto sve do obnove 1849. pod episkopom Nikiforom Maksimovićem, koji ga je naredne 1850. i osveštao. Monaška zajednica se, ipak, nije dugo održala, pre svega zbog malih prihoda sa imanja i velikih poreza. Zasluga za novo i trajno uspostavljanje monaškog života u Jovanju pripada vladiki Nikolaju (Velimiroviću), na čiji poziv u manastir dolaze duhovnik arhimandrit Rafailo Hilandarac sa monahinjama iz Kališta. "Ovo je rajsko mesto kojem nema ravna ni u Svetoj Gori Atonskoj", rekao je Rafailo Hilandarac kad je ušao u Jovanje.
Na osnovu sačuvanih crteža i fotografija, zna se da je prva jovanjska crkva bila izdužena jednobrodna građevina trikonhalne osnove, sa kupolom iznad centralnog traveja naosa i kasnije dograđenom pripratom. Iz ugovora sa majstorima koji su 1849. obnavljali crkvu saznaje se da su najveći radovi izvedeni na priprati i kupoli. Crkva je bila zidana od tesanog i lomljenog kamena, sa krečnim malterom kao vezivom. "Sagrađeno u obliku sažetog moravskog trihonkosa, Jovanje je po opštoj koncepciji, detaljima konstrukcije i portalu, spomenik koji možda potiče još iz vremena nezavisnosti srpske države. Arhitektura Starog Jovanja je važan podatak o graditeljskim tokovima pre obnove Pećke patrijaršije", smatraju istoričari umetnosti.
Novo Jovanje, osveštano 1959, nije "kopija" starog. Projektovao ga je Dragomir Tadić. On je zadržao oblik trikonhosa, ali znatno manjih dimenzija, iznad priprate podignut je zvonik - nešto niži od kupole. Kupola i zvonik zidani su od sige (bigra), delom uzetih sa porušenog manastira. Rekonstrukcijom 2001. priprata je produžena. Crkva nije malterisana, nego fugovana, a krov je pokriven pocinkovanim limom.
Današnju pripratu jovanjske crkve oslikao je đakon Miodrag Tomić iz Žiče, a naos Živko Stojisavljević iz Beograda. Ikone na starom ikonostasu uradio je Ivan Meljnikov iz Bitolja, najverovatnije 1940, a rezbarenu konstrukciju u orahovom drvetu Milan Milošević iz Trepče. Ovaj ikonostas je 2011. zamenjen mermernom konstrukcijom nove oltarske pregrade.
Riznica Jovanja više gotovo da ne postoji - "pojela" je istorija, a deo je 1959. prenet u Nikolje. U ovom manastiru danas se čuvaju dve prestolne ikone sa ikonostasa koji je 1850. uradio Janko Mihailović Moler - to jedno od poslednjih njegovih potpisanih dela koje se, uz čudotvornu ikonu Bogorodice Skoroposlušnice, naslikane u Rusiji 1640, dar arhimandrita Serafima Rusa, koji počiva u porti Jovanja, smatra najvrednijim predmetima u jovanjskoj riznici.
Šumadijsko pravoslavlje vladike Nikolaja
Kada se posle potapanja starog Jovanja razmišljalo o lokaciji za novi manastir za mišljenje je pitan i vladika Nikolaj, iako je tada bio u emigraciji u SAD. On se nije slagao sa izgradnjom novog Jovanja, nadao se da će hidroelektrane ubrzo zameniti novi izvori energije. Posle njegove smrti 1956, odbor za podizanje novog manastira počeo je izgradnju novog kompleksa, sa čim se složio i tadašnji episkop žički, kasnije patrijarh srpski German, koji je i osveštao novi manastir. Duhovna i materijalna obnova u Ovčarsko-kablarskim manastirima, koju je vladika Nikolaj pokrenuo posle povratka na Žičku katedru 1934, počela je od Jovanja, koje je najpre pretvorio u parohijsku crkvu, a potom i u manastir. Veliki polet u obnavljanju ovih manastira, od kojih je većina tada dobila današnji izgled, dao je Bogomoljački pokret na čijem je vladika Nikolaj bio čelu.
Mati Ekatarina
Prva igumanija Novog Jovanja bila je mati Ekatarina (1925-2008), u svetu Desanka Stanković, jedna od 12 monahinja koje su 1936. došle iz Kališta ohridskog. Bila je rodom iz okoline Kragujevca. Sledeći tetku, čije je duhovno ime nosila, a koju su Bugari 1943. ubili kao jovanjsku igumaniju, sa osam godina 1933. otišla je u Kalište, koje je na poziv vladike Nikolaja zamenila Jovanjem. Zamonašena je u Nikolju. Tokom komunističke vlasti imala je probleme sa čačanskom policijom, koja je tražila da dostavlja imena ljudi koji se u manastiru tajno venčavaju i krštavaju decu. Često je privođena, a kad je Jovanje dobilo mašinu za štampanje, optužena je za, navodno, štampanje antikomunističkih letaka i podrivanje države, ali je na sudu oslobođena. Istoričari tvrde da se zna da je UDBA u Jovanju imala svog agenta.
Kad sunce tri put zastane
Manastirska slava Rođenje Svetog Jovana Krstitelja praznuje se 7. jula/24. juna. To je jedno od tri rođenja, uz Hristovo i Bogorodičino, koje se slavi u hrišćanstvu i jedan od sedam crkvenih praznika posvećenih Svetom Jovanu Krstitelju i Preteči, po Hristovim rečima, "najvećem od žene rođenog". Glavna životna uloga Svetog Jovana - "vapijućeg u pustinji", bila je da pripremi ljude za Hristov dolazak i da Isusa Hrista krsti na reci Jordanu (ovaj događaj slavi se kao praznik Bogojavljenje 19/6. januara). Na Ivanjdan se pletu venci od Ivanjskog cveća i njim kite domovi, tada počinje branje lekovitog bilja, da se ovaj praznik zove i Sveti Jovan Biljober. Vinogradari veruju da na taj dan vinogradi najviše napreduju, jer ih čuva Sveti Jovan, a prema predanju, čak i sunce na Ivanjdan od straha tri puta zastane i rađa se poskakujući.
.jpg)
