Izvor: TangoSix.rs, 26.Apr.2023, 08:52

Kako su i koliko Kinezi napredovali u razvoju mlaznih motora

Pre skoro tačno godinu dana uspavane Beograđane je tokom ranog jutra probudila veoma jaka buka mlaznih avionskih motora koja je privukla veliku pažnju i onih koji su već bili budni, a posebno vazduhoplovnih entuzijasta koji su brzo shvatili o čemu se radi. Nepoznati avioni pravili su polukrug iznad grada, ispostavilo se da su poletali sa vojnog aerodroma u Batajnici, a sletali na međunarodni aerodrom ‘‘Nikola Tesla‘‘. Zbog blizine aerodroma čak nisu ni uvlačili stajni trap. Pored >> Pročitaj celu vest na sajtu TangoSix.rs << Batajnice, radi isporuke, sletanje na „Nikolu Teslu“ bilo je potrebno, između ostalog, i zbog punjenja gorivom.
Na društvenim mrežama već je bilo objavljeno da se na Flajtradaru moglo uočiti nekoliko kineskih teških transportnih aviona Y-20 (Yun 20) ‘‘Kunpeng‘‘ kojima je, kako se ispostavilo, Srbiji isporučena za sada jedina baterija kineskog raketnog sistema protivvazduhoplovne odbrane srednjeg dometa tipa FK-3. Ekskluzivnost je bila velika ne samo što je to bio Y-20, već i zato što je to bio prvi dolazak aviona tog tipa u Evropu, a pojedini zapadni vojni analitičari su nakon ovog događaja ocenili da Kina sada ima, operativno dokazano,  mogućnost strateškog transporta.
Prototip Y-20 sa motorima WS-20. Iako su bili u pitanju kineski avioni, buku iznad Beograda su proizvodili stari, za današnje standarde veoma bučni, sovjetski turboventilatorski motori Solovjev D-30KP-2 ili možda njihova kineska kopija (ili derivat) WS-18 koji predstavljaju pogonsku grupu transportera Y-20A. Pre oko tri nedelje na društvenim mrežama su objavljene fotogradije nove verzije ovog tipa aviona, sa novim savremenim domaćim motorima, što je privuklo veliku pažnju jer je to po svemu sudeći još jedan dokaz napretka kineske vazduhoplovne industrije.
Sada se, na osnovu onoga što se vidi na objavljenim fotografijama (koji su ustvari isečci iz video snimaka kineskih televizija), spekuliše da je nova varijanta za koju se pretpostavlja (kod Kineza se dosta dugo sve prvo samo pretpostavlja) da mu je oznaka Y-20B, sada već nalazi u operativnoj upotrebi. Novi motori imaju oznaku WS-20, a smatra se da je razvijen na osnovu motora WS-10 koji pogoni nekoliko tipova kineskih borbenih aviona.
Turboventilatorski motor WS-20 će znatno povećati performanse aviona Y-20, njegova nosivost će biti povećana sa maksimalnih 55 na 66 tona, biće povećana ekonomičnost i dolet aviona, smanjiće se dužina PSS potrebna za poletanje i sletanje, a ujedno će se na ovom tipu zameniti sovjetski/ruski motor D-30 koji je razvijan još 60-tih godina. Osim toga WS-20 bi mogao naći primenu i kod novog kineskog putničkog aviona Comac C919 gde bi bio alternativa američko-francuskom motoru CFM International LEAP.
U poslednjih 30 godina svedoci smo ozbiljnog tehničkog i tehnološkog razvoja Kineza, između ostalog i u vojnom i civilnom vazduhoplovstvu. Najveći izazov je naravno konstruisanje i proizvodnja sopstvenih motora, u čemu su Kinezi najviše zaostajali, kako za Rusijom, a pogotovu za zapadom. Pogonske grupe njihovih vojnih aviona činili su uglavnom sovjetski/ruski ili zapadni motori ili njihove kineske kopije (sa ili bez licence).
Podsetimo, Kinezi su u periodu od 1950. do 1990. za svoje borbene avione uglavnom koristili sovjetske pogonske grupe, potom njihove licencne verzije ili kopije koje su proizvođene bez licence. Za lovačke avione za koje su od Sovjeta tokom 50-tih dobijane licence, ujedno su dobijane i licence za turbomlazne motore. Kineski J-5 (izvozna oznaka F-5) koji je licencni MiG-17 imao je motor WP-5 odnosno licencni sovjetski VK-1, J-6 (F-6, kineski MiG-19) imao je WP-6 tj licencni sovjetski RD-9, J-7 (F-7, kineski MiG-21) dobio je motore WP-7 i WP-13, verzije sovjetskih R-11 i R-13, bombarder H-6 (B-6, kineski Tu-16) motore WP-8 kao varijantu sovjetskog AM-3.
Jedan od prototipova borbenog aviona J-20 na koji je sa desne strane montiran motor WS-15. Neki od motora su ugrađivani i na borbene avione koji su ili izvedeni iz sovjetskih ili su nastali samostalno. Tako je na primer jurišnik Q-5 (izvozna oznaka A-5) baziran na kineskoj verziji MiG-a 19 (J-6, F-6) imao takođe motore WP-6, dok je presretač J-8 dobio dva WP-13. Kasnije je za novije verzije aviona J-7 i J-8, kao i JL-9 (FTC-2000) razvijen motor WP-14 Kunlun. Bilo je licenci motora i sa zapada, za taktički bombarder JH-7 (FBC-1) je dobijena licenca za britanske turboventilatorske motore Rolls Royce Spey RB.168 Mk 202 koji su dobili kinesku oznaku WS-9 Qinling.
Od Sovjeta je dobijena i licenca za motor AI-25, kineska kopija WP-11 je jedna od opcija za kinesko-pakistanski školsko-borbeni avion JL-8 (izvozna oznaka K-8 Karakorum), a takva verzija uvedena je i u upotrebu kineskog ranog vazduhoplovstva. Saradnja sa Ukrajincima je nastavljena (pošto je AI-25 tamo konstruisan i proizvođen), pa je savremeni kineski školsko-borbeni avion JL-10 (izvozna oznaka L-15) ima ukrajinske motore AI-222 koji se danas proizvode i u Rusiji.
U ozbiljan razvoj svog motora Kina je krenula još 80-tih godina, i dugo radila na turboventilatorskom motoru WS-10 Taihang koji je baziran na američko-francuskom CFM-56. Motor je sazreo za operativnu upotrebu tek oko 2010. godine, i to kada se došlo samo do zadovoljavajućih performansi (pouzdanost, vek upotrebe, međuremontni rok), a prvo je ugrađen u borbeni avion J-11B (kineski derivat Suhoja Su-27). Kineski licencni Su-27 sa oznakom J-11 je do tada imao sovjetske/ruske AL-31F koji su ugrađivani i u kineski borbeni avion J-10.
Danas se WS-10 u svojim različitim verzijama ugrađuje u borbene avione J-10 (u varijanti J-10C), potom u već pomenuti J-11B i njegove varijante, zatim palubni J-15 (nastao na bazi sovjetskog Su-27K odnosno Su-33), J-16 (kineski derivat ruskog Su-30) i borbeni avion 5. generacije J-20. Za poslednji nabrojani avion je namenjen i novi motor WS-15 Emei koji je još u razvoju, ali za koji su početkom aprila ove godine zvaničnici kineske avio-industrije naveli da je spreman za serijsku proizvodnju. Dugo očekivani motor WP-13 Taishan koji u kinesko-pakistanskom borbenom avionu FC-1, odnosno JF-17, treba da zameni ruski RD-93, još uvek nije gotov.
Jedan od prototipova Y-20 koji služi kao leteća laboratorija. Trenutno se navodno na njemu ispituje motor CJ-1000A koji je montiran ispod levog krila. Krajem marta ove godine, na društvenim mrežama je objavljen snimak jednog od prototipa transportnog aviona Y-20 koji ima tri ista i jedan različiti motor. Smatra se da je to sada letelica za ispitivanje novih pogonskih grupa, i da se trenutno na njemu nalazi montiran novi motor sa oznakom CJ-1000A koji bi do kraja decenije mogao naći primenu kod putničkog aviona C919. Moguće je da će ove godine biti prikazana njegova uvećana verzija CJ-2000 namenjena novom rusko-kineskom širokotrupnom avionu CR929. Umanjena verzija CJ-500 bi se mogla primeniti na kineskom putničkom avionu ARJ21.
Uspešnim završetkom razvoja i uvođenjem u operativnu upotrebu domaćih savremenih mlaznih vazduhoplovnih motora, Kina će u potpunosti prestati biti zavisna od potrebe da ih uvozi. Kao što smo već naveli, kod vojnih letelica to je u velikoj meri već tako, dok će kod civilnih razvoj motora verovatno pratiti i razvoj putničkih aviona gde će se nastojati da imaju opciju i kineske pogonske grupe. Osim toga, Kinezi će tržištu moći ponuditi potpuno kineski proizvod, čime će imati mogućnost da izbegnu razna ograničenja ili zabrane koje bi mogle da se pojave u slučaju da neka država u svetu želi da kupi kineski proizvod u kome se nalazi i strana tehnologija.
The post Kako su i koliko Kinezi napredovali u razvoju mlaznih motora appeared first on Tango Six.

Nastavak na TangoSix.rs...