Izvor: TangoSix.rs, 07.Dec.2022, 08:03

[INTERVJU] Predsednik Odbora direktora Er Montenegra Pavle Ljesar: Zbog čega je nacionalna avio-kompanija potrebna Crnoj Gori i kada mladi iz ove države mogu očekivati zaposlenje kao piloti?

Dok će crnogorska avio-kompanija ponovo biti u fokusu pažnje svojih građana i industrije ove nedelje, Tango Six je je dobio priliku da popriča sa predsednik Odbora direktora Er Montenegra, kapetanom Pavlom Ljesarom.
Razlozi za dužu priču sa njim su višestruki. Pored pitanja o načinu korporativnog upravljanja kompanijom i jedinstvenim izazovima sa kojima se crnogorski prevoznik suočava, želeli smo da, posebno mlađim čitaocima, i posebno onim iz Crne Gore, detaljnije približimo >> Pročitaj celu vest na sajtu TangoSix.rs << razvojni put jedne interesantne letačke karijere i naknadnog prilično interesantnog miksa: pilotske i avio-menadžerske profesije. Naravno, pitali smo kapetana Ljesara i o konkretnim šansama i nadama mladih pilota iz Crne Gore kada je moguće zaposlenje u njihovu avio-kompaniju u pitanju.
Tango Six je početkom oktobra uradio ekskluzivni intervju sa v.d. izvršne direktorke Er Montenegra Draganom Frantov Nikolić.
Ljesar je sa 18 godina otišao u Sjedinjene Američke Države, gde je dobio priliku da se detaljnije upozna sa vazduhoplovstvom. Već se, kako kaže, od prvog susreta sa avionom rodila ljubav ka tom pozivu koja je bila toliko jaka da ništa u narednih deset godina nije uspelo da ga pokoleba:
– Već nakon prvog susreta sa avionom, želja i ljubav ka tom pozivu je bila toliko jaka da ništa u narednih deset godina nije uspjelo da me pokoleba. Potpuno sam, daleko od Crne Gore, daleko od prijatelja i rodbine, uz snažnu podršku porodice krčio sam svoj put početkom 2000-tih godina kada su u Crnoj Gori bila teška vremena, a u Americi vazduhoplovna kriza nikad veća.
Narednih deset godina u inostranstvu uspio sam da se u potpunosti posvetim generalnoj avijaciji gdje sam proveo više od 2000 sati u desetinama modela vazduhoplova. To je bio težak put za tadašnje vrijeme, uzimajući u obzir jako veliku konkurenciju, ali je cilj bio jasan: Univerzitet, generalna avijacija, cargo operacije, regionalna avijacija i konačno Airline. Rekao bih da je moje životno i radno iskustvo u vazduhoplovstvu išlo trnovitijom stazom od tipičnog puta pilota pa tako zbog nešto drugačijeg pogleda na avijaciju ponekad postavljam strožije kriterijume.
„Moj savjet za buduće pilote je da biraju posao, prije svega iz ljubavi i da se nikada ne vode trenutnom situacijom na tržištu i avio-industriji.“ / Foto: Er Montenegro Univerzitet mi je pružio enormnu prednost u odnosu na tipične pilotske kurseve i pilotske škole u to vrijeme. Činjenica da su neki od semestara prolazili u kursevima čiji je zadatak bio u potpunosti rastaviti i kompletirati školski avion i obaviti generalni servis motora, zatim dodatni noćni kursevi menadžmenta u avijaciji i menadžmenta aerodroma, ispostavili su kasnije najvećom investicijom ikada uloženom.
Nakon završenog vazduhoplovnog Univerziteta, započeo sam karijeru na poziciji instruktora i predavača na Univerzitetu na raznim modelima vazduhoplova, gdje sam se maksimalno posvetio i uspio da ostvarim rezultate koji su mi pružili mogućnost stalnog zaposlenja koje sam sa velikim žalom odbio, u cilju daljeg profesionalnog nadograđivanja. Obučavanje i prenošenje znanja je nešto što me i sada maksimalno ispunjava, ali u tom trenutku vidio sam potrebu za nadogradnjom ličnog iskustva, uz čvrsto ubjeđenje da ću se instruktorskom poslu vratiti u nekom trenutku. Kada se prisjećam svog početka, predavanje me na određeni način činilo izrazito ponosnim. Za nekog ko je došao iz jedne male zemlje, bez znanja jezika i bez ikakvog iskustva u avijaciji, predavati američkim studentima o komercijalnim operacijama na Univerzitetu jeste veliki uspjeh. Ovu priču rado pričam svim ljudima kojima je potrebna dodatna motivacija u životu.
U želji da steknem što veće iskustvo, radne dane sam provodio u vazduhu, dok sam vikendom radio na servisiranju vazduhoplova, opravci i testiranju istih nakon obavljenih servisa. Sledećih par godina proveo sam u generalnoj avijaciji na mnogobrojnim vazduhoplovima za potrebe skydiving operacija, otvaranja Drop Zone, formiranja kompanije za potrebe vazduhoplovnih usluga, letenja u kompaniji za pružanje kargo usluga itd. Letenje u kargo operacijama bilo je neprocjenjivo iskustvo.
Prema Ljesaru, Embraer je kratkoročno i dalje optimalno rešenje za Er Montenegro / Foto: Nebojša Jelić, Er Montenegro Sveobuhvatno, to je bilo veoma mukotrpno, ali i veoma korisno iskustvo za moju buduću karijeru, koje me izgradilo u snažnu i samostalnu ličnost spremnu da se suoči sa komercijalnom avijacijom u Airlineu. Karijera u Američkom regionalnom Airlineu se odložila zbog tadašnje ekonomske krize 2008. godine. Do tada sam već bio svjestan da kada se jedna vrata zatvore, druga se otvore.
Nakon više od dest godina u inostranstvu, dobio sam priliku da se vratim u Crnu Goru i započnem svoju karijeru u nacionalnom avio-prevozniku Montenegro Airlines, koji mi je pružio mogućnost daljeg razvoja i usavršavanja. Počevši kao mlađi oficir na Fokkeru 100, zatim stariji oficir na Embraeru 190, ostvario sam se i kao kapetan na Embraeru 190. Kasnije se pokazalo da me stara ljubav prema obučavanju i prenošenju znanja i dalje vukla pa sam postao i instruktor na Embraeru 190.
Administrativno sam svoje iskustvo dopunjavao radom u odjeljenju Sigurnosti ACV Crne Gore, zatim na mjestu zamjenika Menadžera Sigurnosti u nacionalnom prevozniku kao i direktora Centra za Obuku vazduhoplovnog osoblja. Poslednjih šest godina vazduhoplovstvu sam posvećen kao kapetan u Vladi Crne Gore na vazduhoplovu Learjet 45 kao i kapetan/instruktor na Embraeru 190 za potrebe inostrane Akademije i nacionalnog avio-prevoznika Air Montenegro. U nacionalnoj avio-kompaniji Air Montenegro trenutno obavljam funkciju predsjednika Odbora direktora. – priča Ljesar o svojim počecima.
Spajanje pilotskog i menadžerskog poziva svakako nije uobičajena želja i epilog letača-profesionalaca.   
– Mislim da svaki profesionalac makar nekad u svojoj karijeri dođe u situaciju da mora da bira između ljubavi prema određenom poslu i obaveza koje nameće ta profesija. Moja situacija je opet netipična jer za sada uspijevam da balansiram između kokpita i menadžmenta. Možda je moja potpuna predanost strateškom putu i daljem razvoju vazduhoplovstva Crne Gore limitirajuća za moje lično zadovoljstvo koje pronalazim u kokpitu, ali sam sebi postavio viši cilj, a to je podizanje avijacije Crne Gore na viši nivo, makar u onom domenu u kojem mogu da lično doprinesem. Sa tim motivom i imperativom spreman sam da više vremena provedem u kancelariji, a da se u nekom trenutku sa zadovoljstvom vratim avionu u potpunosti. –
Kao profesionalac koji je leteo dve uzdanice prethodne nacionalne avio-kompanije, Fokera i Embraera, zanimalo nas je kako bi Ljesar pojedinačno opisao ove letelice u kontekstu operacija i zbog čega su to, u određenim periodima, bili idealni avioni za crnogorsku nacionalnu avio-kompaniju?
– Piloti često opisuju Foker 100 kao pilotski, a ne inženjerski projekat i moram se složiti da je bio itekako jednostavan, a napredan vazduhoplov za svoje vrijeme. Ipak, industrija se mijenja, napreduje, strateški ciljevi sa njima pa je tako i Foker 100 ušao u fazu kada je iziskivao nasljednika. Dok je Foker 100 bio odličan kao 100 seater za letove u trajanju do 2.5 časa leta, istovremeno je za sve duže letove imao određene limite. Zbog performansi koje karakterišu Foker 100, često nije bilo moguće letjeti sa potrebnim gorivom, maksimalnim brojem putnika i cjelokupnim prtljagom. Često smo zbog toga bili primorani da na daljim destinacijama ograničavamo broj putnika ili prtljaga po letu, što je komercijalno bilo nedopustivo.
„Za svako ozbiljnije inostrano investiranje u našu državu, odnosno razvoj povoljnog poslovnog ambijenta, preduslov je upravo redovna avio-dostupnost tokom cijele godine.“ / Foto:Er Montenegro Tadašnjom analizom odnosa cijene, kvaliteta i performansi, kompanija se odlučila na tip Embraer 190/195 koji je osim što je imao veći kapacitet putnika, sa pilotskog stanovišta veoma moderan, odličnih performansi i u svojoj generaciji itekako prednjači u pogledu automatizacije. –
Budući da je već duže vreme u odboru direktora, zanimalo nas je njegovo viđenje uloge ovog tela u Er Montenegru i inače ovakvih tela u avio-kompanijama. 
– Odbor direktora je organ upravljanja Društva koji ima važnu ulogu u poslovanju kompanije. Trenutnim Statutom definisano je da Odbor direktora: utvrđuje predlog Statuta Društva i drugih akata koje donosi Osnivač tj. država, donosi godišnji plan rada i godišnji finansijski plan, dostavlja državi mjesečne izvještaje o radu i predlaže njihovo usvajanje, vrši nadzor nad radom Izvršnog direktora i predlaže njegovo eventualno razrješenje. Pored toga donosi i opšti akt o organizaciji rada i sistematizaciji radnih mjesta. Statutom je takođe definisano da Izvršni direktor za svoj rad i rad Društva odgovara Odboru direktora i Osnivaču, odnosno državi.
Kako i da li obrazlaže razloge postojanje nacionalne avio-kompanije osnivaču, Vladi Crne Gore? Zbog čega je bitno da država ulaže u nacionalnu avio-kompaniju?
– Treba imati u vidu da je Crna Gora avio-destinacija i zemlja čija ekonomija u najvećoj mjeri zavisi od turizma, odnosno same povezanosti i dostupnosti.
Za svako ozbiljnije inostrano investiranje u našoj državi, odnosno razvoj povoljnog poslovnog ambijenta preduslov je upravo redovna avio-dostupnost tokom cijele godine. Low cost i druge kompanije tokom ljetnjeg perioda ostvaruju veliki broj letova i dobru povezanost, ali je potrebna cjelogodišnja redovnost i dostupnost van sezonskog perioda, ne samo tokom ljetnje sezone. Jačanjem nacionalne avio-kompanije, država ulaže u avio-povezanost i pruža servis građanima i privredi Crne Gore. Prepuštanje tržišta low cost kompanijama ili nepostojanje nacionalnog avio-prevoznika rezultiralo bi mnogo većim troškovima od troškova jačanja nacionalne kompanije, a pri tom ne bi zadržali integritet i samostalnost upravljanja strategijom razvoja Crne Gore. Pomenuti scenario u regionu možemo vidjeti kod Slovenije, dok se kod nas to desilo gašenjem Montenegro Airlines-a. Treba dakle imati u vidu višestuke pozitivne efekte koje nacionalna avio-kompanija ima na privredu. Kao primjer možemo uzeti zemlje u regionu ili zemlje EU kao što su: Hrvatska, Italija, Srbija, Albanija koje iz pomenutih razloga podržavaju svoje avio-kompanije.
„Ostvarena avio-povezanost Crne Gore u 2022. godini manja za 44 odsto u odnosu na 2019. godinu.“ / Foto: Er Montenegro Poznato je da se crnogorska ekonomija u najvećoj mjeri oslanja na turizam kao i da ljetnja turistička sezona ima primat kada je interesovanje turista u pitanju. Iako je ljeto, generalno, vrijeme kada su putovanja češća, Crna Gora ima tu privilegiju, bogatstvo i potencijal koji treba da budu valorizovani i tokom ostatka godine. Upravo tu leži jedan od razloga i važnosti postojanja nacionalne avio-kompanije – da je učini destinacijom za sva godišnja doba i ostvari dobru povezanost sa ključnim čvorištima. Za sve to je naravno potrebna i dugoročna strategija na državnom nivou.
Geopolitičke okolnosti i njihova promjenjivost su još jedan važan aspekt koji treba imati u vidu. Zato, pored tradicionalnih tržišta treba strateški, studiozno i argumentovano uvoditi konekcije i sa drugim, emitivnim i perspektivnim tržištima i brzo se prilagođavati datim okolnostima. Zadaci kao što su objektivna i pažljiva procjena kapaciteta na raspolaganju, racionalizacija i optimizacija poslovanja su na nacionalnoj avio-kompaniji, ali je neophodna i strateška i sinhronizovana saradnja na nivou svih subjekata koji su na bilo koji način povezani sa nacionalnim avio-prevoznikom. Uzmimo kao primjer Air Belgium za čiju dokapitalizaciju će do kraja godine biti potrebno najmanje 10 miliona eura, ili norveški Flyr, koji nakon trećeg kvartala bilježi minus od skoro 43 miliona, a samo za zimski period potražuje do čak 52 miliona eura. Ne treba ni ići daleko, imamo i u regionu primjere zemalja koje imaju nacionalne avio-prevoznike koje razvijaju i one kojima je avio-povezanost u rukama inostranih. Slovenija i Sjeverna Makedonija su tako praktično prinuđene da izdvajaju velike novčane iznose za inostrane avio-kompanije koje ostvaruju određene avio-konekcije, ali koje ipak za državu nisu razvijene u onoj u mjeri u kojoj je to potrebno.
Da Crna Gora treba da se usmjeri na razvoj što bolje povezanosti govore i zabrinjavajući podaci o direktnim avio-konekcijama koje je objavio Airport Council International u Airport industry connectivity report-u iz 2022. u kojem je ostvarena avio-povezanost Crne Gore u 2022. manja za 44 odsto u odnosu na 2019.godinu. Lošiji rezultat u pogledu direktnih avio-konekcija bilježe samo Moldavija, Bjelorusija i Ukrajina. –
Kako Ljesar vidi razvoj nacionalne avio-kompanije?
– Sam način zatvaranja jedne nacionalne avio-kompanije kao i diskontinuitet koji je uslijedio do formiranja nove i to u jeku COVID-19 pandemije, nanio je veliku štetu nacionalnom avio-prevozniku i Crnoj Gori, a određene posljedice su i dalje prisutne.
Kompanija je ipak uložila maksimalne napore da, nakon tako kompleksnog početka, krene sa saobraćajem svega nekoliko mjeseci od osnivanja i bude spremna za glavnu ljetnju sezonu. Uslijedili su i brojni drugi izazovi pored korona virusa, među kojima možemo reći da je najveći uticaj imala situacija u Ukrajini zbog koje je došlo do velikog skoka cijena naftnih energenata. Ipak, kompanija je uspjela da se izbori i pored brojnih otežavajućih okolnosti i preveze zaključno sa novembrom 200.000 putnika više u odnosu na prošlu godnu i značajno poveća prihode istovremeno otvarajući nova tržišta, što će nastaviti da radi u narednom periodu i predstojećoj ljenjoj sezoni.
Ljesar je optimista kada su u pitanju saveti mladim crnogorcima koji žele da postanu piloti / Foto: Er Montenegro Jasno je  da nacionalni avio-prevoznik ne može funkcionisati sa dva aviona zbog čega je potrebno nastaviti sa daljim razvojem kompanije i ostvarivanjem investiciono-razvojnog plana. Plan bi omogućio da se započeto investiranje sprovede do kraja i na taj način Crnoj Gori obezbijedi cjelogodišnja povezanost sa ključnim čvorištima, dok bi ljetnji period bio ispraćem kontinuiranim povećanjem broja turista. Adekvatna strategija ulaganja na period od 5 do 10 godina bi zasigurno pokazala pozitivan ROI (Return on Investment ili koeficijent povrata investicije) odnosno opravdala ulaganje u nacionalnog avio-prevoznika.
Kompaniji je dakle hitno potrebno ulaganje za dalje potrebe investiciono razvojnog plana koji bi, naravno, bio u skladu sa svim postojećim regulativama EU, a istovremeno bi predstavljao i značajnu investiciju za Crnu Goru, turističku privredu i ekonomiju. –
Koja su razmišljanja struke kada je reč o dugoročnom izboru flote za Er Montenegro? Da li je Embraer E195 optimalno rešenje i koji njegovi stavovi na temu odabira, potencijalno nove, flote?
– Ako posmatramo period od narednih pet godina i uzmemo geopolitički aspekt u obzir, jasno je da crnogorska nacionalna avio-kompanija mora svoju zemlju povezivati sa evropskim centrima i velikim vazduhoplovnim čvorištima. Zbog veoma izražene sezonalnosti, potrebno je koristiti vazduhoplov koji će imati minimalne rashode u periodu van sezone, dok će maksimizirati prihode tokom ljeta.
Uzimajući u vidu trenutne okolnosti i realni period projekcije poslovanja, smatram da je E195 optimalno rješenje za narednih 5 godina strategije i razvoja Društva. Kako najveći dio troškova pored avio-goriva čini održavanje vazduhoplova, mišljenja sam da Crna Gora, pri izboru tipa vazduhoplova, treba da ima u vidu zastupljenost u regionu a samim tim i adekvatnu tehničku podršku koja bi bila dostupna. Kod dugoročnog planiranja, treba imati na umu i da ulaskom u EU, Crna Gora dobija zadatak potpunog rekonstruisanja linija, ostvarenja novih ciljeva i novu strategiju razvoja koja može razmatrati drugi tip vazduhoplova. –
Budući da nas čitaju mladi iz Crne Gore koji imaju želju da jednog dana postanu piloti svoje nacionalne avio-kompanije, koja je poruka njima? Da li se uskoro planira zapošljavanje mladih pilota, kako Ljesar ocenjuje perspektivu zapošljavanja u letačkom sektoru kompanije, kratkoročno i dugoročno?
– Ukoliko nacionalna avio-kompanija dobije podršku privrede i Vlade Crne Gore, u cilju pružanja dostupnosti, smatram da je hitno potrebno proširenje flote na minimum 4 aviona srednjeg kapaciteta u zimskom periodu. Samim tim mogli bi očekivati i potrebu za dodatnim operativnim osobljem. Dugoročno smatram da nacionalni prevoznik može biti snažan izvor kvalitetnog i obrazovanog operativnog kadra i na taj način snažno uticati  na privredu, razvoj društva i mladih u Crnoj Gori.
Moj savjet za buduće pilote je da biraju posao, prije svega iz ljubavi i da se nikada ne vode trenutnom situacijom na tržištu i avio-industriji. Kao i mnoge oblasti, avijacija je amplituda koja je nekad u usponu, a nekad u padu pa je važno da to bude iskren izbor onoga ko želi da postane pilot. Treba takođe biti spreman i na određena odricanja jer posao nosi svoje specifičnosti, ali se uz veliku odlučnost i želju može sve uspješno savladati i izbalansirati. Važno je i da ne odustaju nakon prve oluje jer su u životu i u vazduhoplovstvu one česte, ali i prolazne. Na njima je da učine da im život bude CAVOK (Ceiling and Visibility are OK). –
The post [INTERVJU] Predsednik Odbora direktora Er Montenegra Pavle Ljesar: Zbog čega je nacionalna avio-kompanija potrebna Crnoj Gori i kada mladi iz ove države mogu očekivati zaposlenje kao piloti? appeared first on Tango Six.

Nastavak na TangoSix.rs...