Izvor: Blic, 19.Avg.2008, 11:37 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Od utvrđenja do otvorenog grada
Već u vreme Turaka Beograd je svojom veličinom i arhitekturom nadmašivao mnoge slavnije gradove širom Otomanskog carstva, a dolaskom Austrougara dobija evropski izgled sa sve raskošnim zgradama u baroknom stilu. Smenjivale su se decenijama nakon toga češke i austrijske arhitekte i domaći indžiliri postavljajući temelje današnje metropole, koja, po malo, liči na mnoge gradove sveta, a opet nije poput ni jednog.
Život iza visokih zidova u kućama mahom orijentalnog tipa, >> Pročitaj celu vest na sajtu Blic << po dvorištima daleko od znatiželjnih očiju, blatnjavi sokaci od kojih je tek poneki kaldrmisan i varoški telal koji udarajući u doboš, na današnjem trgovima centra i pred Varoš kapijom(na raskršću Pop Lukine i Kosančićevog venca) objavljuje: „Ko ide u lov na divlje patke i guske na Terazijama i iznad njih, neka se pazi, jer se sa Dedinja i od Vračara pojaviše vukovi, pa da neko ne strada". Ovako je Beograd izgledao početkom 19. veka.
Uspon posle Oslobađanja
Po porazu turske imperije, prvo su stradali minareti džamija beogradske tvrđave. Porušila ih je Austrougarska vojska da bi panorama izgledala „evropskija". Ali, narodu, koji je želeo da se oslobodi strašnih slika sa ulica i vladara nataknutih na kolac, to nije bilo dovoljno. Da bi se sasvim izmenio izgled turske kasabe Knez Miloš je primorao zanatlije da se sele van šanca, a za to je često morao i fizički da kažnjava. Jedna od prvih ulica van zidina bila je Kraljice Natalije, a od Stambol kapije koja je stajala na sred Vasine okružena travnatim poljem, put je vodio na dve strane, desno ka Terazijama i levo ka Paliluli u Tašmajdanu
- Karađorđev Beograd je u to vreme podeljen na tri kvarta, a pristanište Donjeg grada blizu Kule Nebojše postaje brodogradilište. Osniva se prva srpska Vlada, Velika škola, Bogoslovija, a u Donjem gradu Topolivnica. Vodeću snagu grada čine zanatlije i trgovci koji su otvarali dućane duž današnjih Terazija, Prizrenske i Balkanske ulice - kaže Mirko Magarašević, autor knjige „Raskršće vekova i puteva".
Pošto u to vreme Beograd postaje sedište trgovine na Balkanu, a onda i centar intelektualnog i naučnog života, do kraja veka se u njemu našlo više od 150 hotela i kafana.
Tramvaj na konjsku vuču
Uprkos svemu, živelo se uglavnom od izlaska do zalaska sunca. Čaršija se zatvarala u sumrak, a prva raskršća su osvetljena na gas. Pozorište otvoreno 1869. i, nešto kasnije, železnička stanica, bili su osvetljeni „luft gasom" što je za ono vreme predstavljalo „čarobnu svetlost" i čudo tehnike. Nekako u isto vreme Emilijan Josimović je, pravljenjem prvih nacrta za dalji razvoj grada, planski postavio temelje današnjeg grada.
- I ranije je Beograd planiran, ali kao utvrđenje, a ne kao grad. Ne smemo da zaboravimo da u njemu žive dva grada - utvrđeni Beograd, turska kasaba na ivici Otomanskog carstva i otvoreni Zemun, austrougarsko pogranično naselje. Josimovićeva rekonstrukcija je približila te krajnosti, ali se svi planski inputi sa kraja 19. i početka 20. i dalje vide u strukturi grada - priča Zoran Đukanović, profesor na Arhitektonskom fakultetu.
Bunare i izvorske česme sa kojih vodu kroz grad raznose vodonoše- sakacije, rimski, turski i varoški vodovod ubrzo menja beogradski. Grad dobija i parobrodsko društvo, prvu poštu, Narodni muzej i pozorište. Uspostavljaju se telegrafske i telefonske linije, zida most na Savi, a trgovački deo se sa Dorćola seli ka pristaništu pretvarajući najkraću vezu između varoši i tvrđave, Ulicu Kneza Mihaila, u najvažniji trgovačko - poslovni centar. Krajem veka pojavljuje se i prvi tramvaj na konjsku vuču u kojem se vožnja „naplaćivala po visini i debljini putnika", a, pošto nije imao stanice, zavisila je i od razdaljine.
Gigantski poduhvat za novog čoveka
- Ne smemo da zaboravimo Novi Beograd, gigantski poduhvat pretvaranja močvare u mesto povoljno za život. Iz feudalizma smo prešli u socijalizam, a novi herojski grad je napravljen za novo vreme i čoveka. On je obezbedio srastanje Beograda i Zemuna i predstavlja jedan od najboljih primera grada moderne na svetu - podseća Zoran Đukanović.
Posle toga su „satelitska naselja" prerasla u Banovo brdo, Miljakovac, Mirijevo... a onda je usledio i period divlje gradnje. Kako kaže Đukanivić, danas se već razmišlja o „trećem" Beogradu sa druge strane Dunava koji će jednom progutati i Pančevo i od njega napraviti drugi Zemun.
Narodno pozorište
Po uzoru na Milansku skalu, krajem 19. veka, sazidano je Narodno pozorište u čijoj sali se održavaju i dobrotvorni balovi. Glumci se nastanjuju u obližnje jeftino sokače koje se ubrzo razvija u boemsku četvrt - Skadarliju. U isto vreme Knez Miloš svom lekaru poklanja zgradu u kojoj se otvara čuvena kafana „?".
Razvoj gradskih parkova
Topčider je jedan od prvih parkova izgrađenih u Srbiji.
- Topčider je bio takva šumetina da Turčin nije smeo ni da pogleda u tom pravcu, a kamoli da ode. Knez Miloš je zato baš u njemu napravio svoj dvor, dok je ženu poslao, kao taoca, Paši pod zidine. To je bila cena slobode - priča Đukanović.
U to vreme je Univerzitetski park bio Tursko groblje koje je krajem 19. veka iseljeno i pretvoreno u Veliku pijacu. Karađorđev park je predstavljao logor ustaničke vojske, a Pionirski, opasanom visokim zidinama, kraljevski vrt.
.jpg)
