Izvor: Blic, 18.Jun.2017, 19:19 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Kakva je bila SRPSKA ESTRADA pre Drugog svetskog rata: Beograđanin otkriva neprocenjivu zbirku gramofonskih ploča
Možda je u najvećem arhivu predratne diskografije na Balkanu neka ploča i pokvarena, ali su sve praktično neponovljive. To je dom Saše Spasojevića (47), pasioniranog zaljubljenika u pucketajući zvuk gramofona.
Porodična kuća preko puta stare pravoslavne crkve, blizu kanala u Borči, čuvar je čak 12.500 glasova. Baš toliko muzičara, pevača i glumaca prve polovine prošlog veka Spasojević je spasao od zaborava. Otkriva najznačajnije rezultate svog hobija dok pedantno >> Pročitaj celu vest na sajtu Blic << ređa na desetine tamnih krugova različitog formata po stolu dnevne sobe.
- U kući imam nekoliko stotina ploča, a za predratnu diskografiju počeo sam da se interesujem devedesetih godina. Kupovao sam ploče na buvljaku, nabavljao ih od drugih zaljubljenika. Mi smo vam kao filatelisti. Prikupio sam čak 1.900 strana enciklopedije o muzičarima, pevačima, recitatorima, crkvenim pojcima i komičarima u periodu od 1899. do 1941. godine na ovim prostorima, pa pripremam i knjigu - ističe Spasojević.
Za gramofonske ploče zainteresovao se još kao rani tinejdžer.
- Dok su moji vršnjaci skupljali markice i značke, ja sam pravio kolekciju ploča. Prvih 10 godina sam čuvao posleratne takozvane longplejke, da bih kasnije počeo da istražujem predratnu diskografiju. Procena je da se u regionu bivše Jugoslave pre rata muzikom bavilo čak 30.000 ljudi, a ja sam uspeo da sačuvam sećanje na više od trećine. Jedini sam napravio katalog po redu snimanja, po godinama pre Drugog svetskog rata - naglašava Spasojević.
Sredovečnom kolekcionaru opsesija je, pre svega, gradska muzika Kraljevine Jugoslavije, a u to vreme najznačajniju diskografsku ulogu ima "Edison Bell Penkala", jedina izdavačka kuća u bivšoj, predratnoj državi.
- Ta fabrika počela je da radi u julu 1927. godine u Zagrebu, što znači da će za dva meseca biti tačno 90 godina od nastanka prve gramofonske ploče na ovim prostorima. Pre toga su, recimo, strani tehničari dolazili ovde kod naših muzičara i snimali pesme, a onda odlazili u Hanover, Berlin i Beč da ih štampaju - objašnjava Spasojević.
Prva izdavačka kuća privukla je u Zagreb sve estradne zvezde tadašnje Jugoslavije.
- Preteča Silvane Armenulić, Lepe Lukić ili današnje Lepe Brene, odnosno Cece bila je kafanska pevačica Sofka Nikolić iz Šapca. Pošto se 1929. godine vratila iz Pariza sa snimanja za tamošnju diskografsku kuću "Pate", dobila je posao u čuvenom zagrebačkom restoranu "Kolo" i tom prilikom imala je angažman i u kući "Edison Bell Penkala". Snimila je ukupno 15 ploča u dva navrata u razmaku od mesec, dva. Pevala je narodne pesme, prevashodno iz Bosne, ali ne sevdalinke - kaže Spasojević.
U sadašnji glavni grad Hrvatske putovali su zbog ploče i najpoznatiji srpski pevači, ali i drugi umetnici.
- Advokat Mijat Mijatović iz Beograda snimio je oko 30 ploča, a njemu uz rame je bio Šapčanin Milan Timotić Bata, čiji se lik pojavljuje i u kultnom filmu "Maratonci". To je čovek za šankom "Mažestika" koji peva "svi vi što maštate o sreći" kada Đenka pušta u bioskopu prvi put ton film. Pored estradnih zvezda, za "Edison Bell Penkala" snimaju i poznati glumci Čiča Ilija, Žanka Stokić i Teodora Arsenović. Takođe, pojac pravoslavnih pesama iz Zemuna Lazar K. Lera uradio je čak 64 ploče u ovoj kući - navodi Saša.
Od penkala do ploče
Neizbrisiv trag predratne diskografije ostavio je Slovak Eduard Penkala koji se početkom 20. veka preselio i oženio u Zagrebu i promenio ime u Slavoljub.
- Otvorio je fabriku mehaničkih olovaka i danas popularnih penkala, a uporedo je radio i na poboljšanju zvuka na gramofonima. Umro je 1922. godine, ali je njegova fabrika četiri godine kasnije odlučila da zajedno sa diskografskom kućom "Edison Bell" iz Slovačke otvori prvu fabriku ploča na prostoru jugoistočne Evrope - objašnjava Spasojević, i dodaje da je 1899. godine prvi gramofon došao u Evropu, odnosno u Englesku, iz SAD-a.
Od vrhunca do gašenja za devet godina
Jedina izdavačka kuća predratne Jugoslavije "Edison Bell Penkala" iz Zagreba radila je svega 11 godina i u tom periodu prešla put od hiperprodukcije do potpune neisplativosti.
- Primera radi, 1929. godine u ovoj kući štampano je više od 400.000 ploča, da bi potom nastupila svetska ekonomska kriza koja je uz pojavu ton filmova toliko smanjila produkciju, da je, recimo, 1936. godine izdato svega 8.000 ploča. Zbog toga se kuća i ugasila 1938. godine - ističe Spasojević.
Najpoznatiji predratni pevači i pesme
Sofka Nikolić
- Ne luduj, Lelo
- Ali-paša na Hercegovini
- Čuješ, Seko
- Kad bi znala, dilber Stano
Mijat Mijatović
- Tamo daleko
- Sve se kunem i preklinjem
- Divna si
- Sagradiću šajku
Milan Timotijević
- Svi vi što maštate o sreći
- Oj ti, Mico pevačico
- Adio, Mare
Ploče Čiča Ilije i Žanke Stokić
- Noć u Skadarliji
- Koštana
- Put oko sveta
- Žensko pravo glasa
.jpg)
