Izvor: Večernje novosti, 26.Feb.2019, 17:23   (ažurirano 02.Apr.2020.)

BEOGRADSKE PRIČE: Kulturna istorija Vračara

Sećanja beogradskog Grka Diogenisa Valavanidisa. Čubura je počela značajnije da se naseljava od 1863, Slavija od 1870, dok je naseljavanje Crvenog krsta počelo oko 1880. godine Malo je ljudi koji sa toliko strasti vole svoj Beograd kao što to čini "domaći" Grk Diogenis Valavanidis. Čovek koji je rođen i odrastao na Vračaru tvrdi da će sa ovog sveta jednom da ode tako što će se na poslednje putovanje uputiti opet odavde, jer je to mesto njegove svakolike ljubavi >> Pročitaj celu vest na sajtu Večernje novosti << koju je utkao u ovaj grad. Valavanidis je ostao zabeležen u domaćoj javnosti po tome što je vatreni poklonik očuvanja domaće ali i grčke kulturne baštine. Bio je jedan od organzatora dopremanja različitih vidova humanitarne pomoći na ovo podneblje, ali i autor knjige "Dan povratka" u kojoj se posvetio povratku takozvanih Elginovih mermera u Atinu. Naime, svojevremeno je lord od Elgina, britanski plemić, za vreme otomanske okupacije Grčke uspeo sa Partenona da skine veliki broj figura i skulptura i odnese ih u Englesku. Danas su izloženi u Britanskom muzeju, a Valavanidis je jedan od rodonačelnika ideje da se mermeri vrate tamo odakle su i odneti, a to su Atina i Partenon. Ovog puta ovaj strastveni čovek, rođeni Beograđanin govori za "Beogradske priče". U okviru raskošne karijere uglednog ekonomiste, Valavanidis je odvojio vreme za prikupljanje građe o Vračaru na kojem je rođen. Beleži neke dragocene podatke koje je odlučio da podeli sa našim čitaocima.... SNAGA POREKLA - Bez obzira što današnje generacije mladih pokušavaju da se identifikuju sa globalnom kulturom, one će ipak u dubini duše ostati potomci naroda kome pripadaju kao i naslednici njihove istorije - kaže Valavanidis.- Zato i ovaj pokušaj koji pretenduje da spoji prošlost, sadašnjost i budućnost Vračara, jednoj generaciji oživljava sećanje, drugoj pruža znanje, a onima koji dolaze ukazuje na najznačajnije činjenice iz istorije njihovog grada koje su mu odredile mesto među gradovima sopstvene države ali i sveta. Diogenis Valavanidis je potpisnik knjige "Kulturna istorija Vračara" koju je priredio na dva jezika, kako bi i strani posetioci našeg grada mogli da imaju uvid u njegova istraživanja. On nas polako vraća u korene nastanka ovog dela grada, pobraja sve značajne pojedince i institucije koje je Vračar iznedrio. - Svedeno u jednorečje, ova kratka istorija Vračara ima neskrivenu, intimnu poruku svakom roditelju, koji stojeći na Svetosavskom platou sa svojim potomkom, na postavljeno dečije pitanje kojim počinje istorija: "Oče, šta je ovo", otpočne da govori priču o ostriji ovog dela Beograda... Pročitajte još - Beogradske priče: Siluete nekog drugog grada Naseljavanje Vračara počelo je sredinom 19. veka, jer su Vračar, Bulbuder i Karaburma tada bili krajevi pod livadama, njivama i vinogradima i tretirani su kao turski spahiluci. Tada Srbi nisu mogli da budu vlasnici zemljišta već su isključivo mogli da ga uzimaju u zakup od Turaka. Tako je bilo do objave Hatišerifa 1830. godine. Petnaest godina kasnije bojadžijski esnaf je uputio prvu molbu za dodeljivanje placeva na Vračaru, čime je i zvanično počelo njegovo masovnije naseljavanje. Nije to bila snažna ekspanzija, već je proces bio veoma spor, naročito zbog blizine beogradske varoši u kojoj su još stolovali Turci. Čubura je počela značajnije da se naseljava od 1863, Slavija od 1870, dok je naseljavanje Crvenog krsta počelo oko 1880. godine. - Vračar se geografski protezao od Mostara do Karaburme i obuhvatao je mnoge današnje krajeve Beograda, i bio je tri puta veći od teritorije današnje Opštine - dodaje Valavanidis.- Prvi većinski stanovnici su bili Srbi, ali i druge etničke grupacije - Jevreji (kojih je osim na Vračaru najviše bilo na Dorćolu, predstavljali su imućniji sloj stanovništva, a samim tim bili su i nosioci kulture tog vremena), zatim Grci, Cincari, Jermeni, Nemci i Romi. Prva sijalica u Srbiji zasijala je 1882. godine na Vračaru u kafani "Hamburg". Na mestu današnjih ulica Kneza Miloša i Masarikove. Prvo čitalište otvoreno je 1. maja 1866. godine u jednoj kući u blizini Vaznesenske crkve. Bio je to početak bibliotečkog rada na Vračaru. Prvu privatnu školu slikarstva osnovao je Steva Todorović 1857. godine, a đaci su pored crtanja učili i pevanje i telesno vežbanje.U to vreme slikar Đorđe Krstić pred Skupštinu iznosi plan za umetničko obrazovanje mladih. Posle slabog odjeka njegovu ideju nastavlja 1895. godine Kiril Kutpik koji osniva Srpsku crtačko-slikarsku školu. Pročitajte još - Beogradske priče: Od Balkanske do Beogradske Posle njegove smrti 1900. godine štolu su preuzeli Rista Vukanović i Beta Vukanović koja je živela i stvarala na Čuburi i Savincu. - Između dva svetska rata na Vračaru je bio zapažen i rad pevačkog društva "Mokranjac" - dodaje Valavanidis.- Društvo osniva Kosta Manojlović i to za potrebe budućeg Hrama Svetog Save. - Početkom 20. veka nastupa značajan period graditeljstva, prekidan balkanskim i Prvim svetskim ratom. Pored smene arhitektonskih stilova, promene su se odvijale i na planu arhitekture kao profesije. Prvi diplomirani arhitekta rođen na Vračaru bio je Čeh Jan Nevole, koji je bio "glavni indžinir Odeljenja građevina Popečiteljstva Vnutrenih dela", a njegovo životno delo bilo je Kapetan Mišino zdanje. Projektovao je i staru Vojnu bolnicu. Još jedan češki arhitekta ostavio je trag na Vračaru, a to je bio František Nekvosil. Njegovo najvažnije delo bio je Hotel "Slavija" a imao je i dve svoje kuće na Vračaru. Nadalje, među prvim projektima arhitekte Dimitrija Leka bila je zgrada Opservatorije podignuta 1890. godine, koja se nalazi u okviru Meteorološke stanice na Vračaru. Zdanje Narodne skupštine projektovao je Jovan Ilkić, a bio je i jedan od autora projekta za Hotel "Moskva". Projektovao je i rukovodio radovima na zdanju Oficirskog doma, osmislio mnoge privatne kuće... Zgrada Treće beogradske gimnazije delo je Dragutina Đorđevića, a Danilo Vladisavljević je podigao zgradu Vračarske štedionice... Na obodu Vračara u blizini Crvenog krsta nalazi se i katolička crkva neobičnog arhitektonskog rešenja posvećena Svetom Antunu Padovanskom. Posle Prvog svetskog rata među arhitektima se ističe izuzetni Aleksandar Deroko, i mnogi drugi... KAFANE Veoma je teško u jednom običnom novinskom tekstu pobrojati ili makar dodirnuti sve što je naš sagovonik uspeo da opiše u knjizi "Kulturna istorija Vračara". Zato to radimo samo ovlaš i delimično, ne bismo li privukli pažnju čitalaca ka štivu koje je veoma dragoceno i vredno pažnje. Ističemo još nekoliko podataka koje je prikupio marljivi Valavanidis. Svakako je najvažnija građevina na Vračaru, koju opisuje naš sagovornik Hram Svetog Save. Izgrađen je u srpsko-vizantijskom stilu, sa četiri zvonika visine od po 44 metra. Visina vrha kupole je 70 metara, dok je glavni pozlaćeni krst visok 12 metara, što vrhu hrama daje ukupnu visinu od 82 metra. Crkva može da primi 10.000 vernika dok na horsku galeriju može da stane 800 horista. Posle Drugog svetskog rata arhitektura Vračara nije lako mogla da pronađe svoj pravi izraz, pogotovo pod pritiskom socrealizma. Za umetnički život važno je pomenuti i osnivanje Beogradskog dramskog pozorišta 1951. godine, orijentisanog ka delima domaćih i stranih pisaca koji do tada nisu bili postavljani na scenu. To je bilo diskretno ali upečatljivo okretanje Jugoslavije ka kulturnim tekovinama zapadnog dela civilizacije. Stare vračarske kafane bile su takođe važni kulturni centri i mnoge umne glave su ostavljale svoj trag u ovakvim mestima. Valavanidis napominje "Čubursku lipu", "Tabor", "Orač", "Kalenić", "Čuburu", "Vltavu"... Bili su tu svi velikani naše kulture, od Crnjanskog do Jaše Grobarova, od Duška Radovića do Gage Nikolića... Mnogo redova Valavanidis je morao da ispiše kako bi samo dodirnuo sećanja na ove velikane. A bilo ih je mnogo i bili su - veliki!ŠKOLOVANjE Srpski arhitekti koji su učestvovali u izgradnji Vračara krajem 19. i početkom 20. veka obrazovanje su stekli na beogradskoj Velikoj školi ali i na univerzitetima širom sveta. Među arhitektima tog doba izdvajaju se Dušan Živanović, Jovan Ilkić, Dimitrije T. Leko, Dragutin Đorđević, Milan Antonijević, Danilo Vladisavljević... KONKURS ZA HRAM Naš sagovornik marljivo beleži da je prvi konkurs raspisan za izgradnju Hrama Svetog Save raspisan još davne 1906. godine. Posle sanacija posledica Prvog svetskog rata osnovano je i Društvo za podizanje Hrama Svetog Save.

Nastavak na Večernje novosti...