Izvor: Politika, 09.Avg.2014, 22:59 (ažurirano 02.Apr.2020.)
Industrijski objekti prava umetnička dela
Fabrički kompleksi na području Srbije građeni krajem 19. veka nisu se razlikovali od onih u najrazvijenijim evropskim državama
Valjevo – Naredna 2015. godina u okviru akcije „Evropska baština” biće posvećena prezentaciji i očuvanju industrijskog i tehničkog nasleđa. U Srbiji su za ovu akciju poodavno spremni, a deo sadržaja koji govori o tome šta smo i u kojoj meri sačuvali prezentovan je na zanimljivoj izložbi u Valjevu. U organizaciji Društva konzervatora >> Pročitaj celu vest na sajtu Politika << Srbije, to jest njegove fotografske sekcije kao i svih domaćih zavoda za zaštitu spomenika kulture, navedena postavka je nedvosmisleno potvrdila da industrijski objekti i kompleksi građeni kod nas s kraja 19. i početkom 20. veka nisu ni u čemu zaostajali za onim u najrazvijenijim evropskim državama.
Industrijalizacija i nove tehnologije, govori izložba, prihvatani su brzo i bez straha i po mnogim procenama Srbija je u ovom pogledu prednjačila u odnosu na skoro sve republike negdašnje Jugoslavije. Pored toga što je znatan broj fabričkih postrojenja proglašen i zaštićen kao kulturno dobro i za ostale objekte postoji određena briga da se sačuvaju od propadanja ili sve češćih pustošenja činom pretvaranja u staro gvožđe. Šta je, primera radi, Srbija imala 1930. godine, najbolje govori industrijski kompleks u Rakovici gde su se u fabrici IMR-a, još tada, proizvodili avionski motori. Kasnije se prešlo na traktore.
– Prema iskustvima iz Evrope i sveta, ali i onome što su uočili naši stručnjaci, najbolji oblik zaštite je kada jedno postrojenje radi, ako ne stalno, ono povremeno. Od oko 150 domaćih fabrika starijih preko sto godina skoro polovina je u radnom pogonu. Tu prednjači „geruzija” malih hidrocentrala, gde od njih deset praktično sve proizvode električnu energiju. Slična je situacija i sa starim pivarama, od kojih većina pored nastavljene proizvodnje čini pripreme da svoj zanimljivi ambijent i tehnologiju proizvodnje uvrsti i u turističku ponudu. Što se tiče tehničkog, odnosno tehnološkog nasleđa, mislim pre svega na razne mašine, opremu pa i cele proizvodne linije, i njemu se poklanja pristojna pažnja, ali i dalje najveći broj tih eksponata završava u Muzeju za nauku i tehnologiju, gde se pojavljuje problem sa prostorom. Dakle, valja reći da Srbija nije nikada bila čisto agrarna zemlja i da je zahvaljujući blizini Evrope kao i motivaciji od njenih genijalnih naučnika, preko Tesle i Pupina kao i grupe vrsnih industrijalaca, bila vrlo ozbiljno uključena u procese industrijalizacije – kaže Snežana Negovanović, predsednica sekcije fotografa Društva konzervatora Srbije koje je i autor izložbe. Ona dodaje da je odnos naše države prema ovoj vrsti nasleđa korektan i da ona u potpunosti razume i podržava sve aktivnosti koje prate zaštitu, ali i revitalizaciju pojedinih industrijskih kompleksa. Navela je da se očekuje skorašnje oživljavanje izuzetno velikog i značajnog rudarskog kompleksa Senjskih rudnika uglja kod Kragujevca, koji su nekada bili na čelu kolone srpske industrijalizacije.
Inače, valjevska izložba predstavlja i ilustrativnu priču o takozvanoj industrijskoj arhitekturi. Vajar Nemanja Radojičić, v. d. direktora Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Valjeva, kaže za naš list da su mnoge građevine, od upravnih zgrada do fabričkih pogona, prava umetnička dela koja su upućivala poruku za ubrzano napuštanje orijentalnog stila gradnje i okretanje ka neoklasicizmu pa i modernizmu. Puno je takvih primera, od stare železničke ranžirne stanice u Novom Sadu koja liči na kakav savremeni istraživački centar, preko livnice u Kragujevcu, futurističkih crta fabrike bicikala u Subotici, do klanice u Zrenjaninu koja je imala sve konture jednog srednjovekovnog raskošnog zamka.
B. Novović
objavljeno: 10.08.2014
.jpg)
