Izvor: B92, 09.Nov.2015, 12:30   (ažurirano 02.Apr.2020.)

Najveća kulturna blaga Kosova i Metohije

Generalna konferencija Uneska odlučila je da Kosovo i Metohiju ne primi u tu organizaciju.

Foto: Adam Jones / Flickr.com

Uz podatak da je od 1999. godine uništeno više od 200 spomenika srpske kulture i grobalja na Kosovu i Metohiji, podsećamo i šta čini kulturnu baštinu Kosova i Metohije.

Na Listi svetske baštine Uneska nalaze se srpski manastiri Visoki Dečani, Gračanica, Pećka patrijaršija i Crkva Bogorodica Ljeviška, a reč je o >> Pročitaj celu vest na sajtu B92 << kulturnim dobrima na teritoriji Kosova i Metohije.

Ona se na listi nalaze pod objedinjenim nazivom "Srednjovekovni spomenici na Kosovu i Metohiji" i predstavljaju vrhunac vizantijsko-romaničke kulture, sa jedinstvenim stilom freskoslikarstva, koji se razvio na prostoru Balkana između 13. i 17. veka.

Svojom arhitekturom i freskama, ali i ikonama i crkvenim nameštajem koji su u njima sačuvani, oni pružžju bogatu sliku umetničkih zbivanja u srednjovekovnoj Srbiji. Karakteriše ih praćenje naprednih tokova vizantijske umetnosti, kombinovano sa elementima istovremene umetnosti Zapada, a zahvaljujući ktitorima i njihovim saradnicima, ti spomenici visoko nadilaze okvire lokalne sredine.

Foto: Franco Pecchio / Flickr.com

Manastir Visoki Dečani je prvi upisan na listu 2004. godine, a dve godine kasnije upisana su i preostala tri zdanja, kada su i registrovana pod zajedničkim, neutralnim imenom "Srednjovekovni spomenici na Kosovu i Metohiji". Iste 2006. godine su zbog nestabilne bezbednosne situacije na KiM upisani na Listu svetske baštine u opasnosti. Priština je potom pokušala da ih preimenuje u "kosovske kulturne spomenike", što je izazvalo burnu i ošštru reakciju Beograda i nije prošlo u Unesku.

Stavljanjem na listu Uneska obaveštava međunarodnu zajednicu o faktorima koji ugrožavaju objekte globalne kulturne baštine i podstiče na akcije čiji je cilj da se ugrožavanje spreči. Takođe, uspostavlja se nadgledanje, zajedno sa zemljom na čijoj teritoriji se objekat nalazi i odobravaju sredstva da se objekat zaštiti, a ugrožavanje umanji ili spreči.

Manastir Dečani je grobna crkva i zadužbina kralja Stefana Dečanskog, za koju je originalna osnivačka povelja iz 1330. godine sačuvana. Osim činjenice da je graditelj bio franjevac fra Vita iz Kotora i da je posle Stefanove smrti gradnju završio njegov sin Dušan, posebno se podvlači vrednost dva drvorezbarena predmeta iz tog perioda - drvenog prestola iz 1335. godine i sarkofaga kralja Stefana Dečanskog iz 1340. godine.

Od ikona se posebno vrednim smatraju one koje je krajem 16. veka naslikao monah Longin - 15 ikona velikih praznika i monumentalna ikona Svetog Stefana Dečanskog sa motivima iz njegovog života.

Freskoživopis je gotovo u celini sačuvan i ima više od 1.000 pojedinačnih figura i scena razvrstanih u više od 20 ciklusa, tako da predstavlja najveći očuvani izvor podataka o vizantijskoj ikonografiji. Naročito je zanimljiv niz istorijskih portreta i kompozicija vladarske ikonografije. Ikonostas sa prestonim ikonama je originalan kao i veći deo crkvenog mobilijara. Dečanska riznica je najbogatija u Srbiji, sa oko 60 ikona iz 14-17. veka, starim rukopisima i ostalim bogoslužbenim predmetima, navode iz Republičkog zavoda za zaštitu spomenika.

Za razliku od crkve, skoro sve ostale manastirske građevine su izgubile svoj prvobitni izgled. Konzervatorski radovi se preduzimaju na čitavom kompleksu još od tridesetih godina prošlog veka i kontinuirano traju sve do danas. Važan je i podatak da je manastir aktivan i da se u njemu redovno održavaju bogosluženja.

Foto: Franco Pecchio / Flickr.com

Pećka patrijaršija, sa četiri crkve koje je sačinjavaju, smatra se posebno značajnom zbog mesta koje je imala u istorijskom nastanku i jedinstvu srpske države i crkve za vreme cara Duššana. Pominje se posebno osnivanje Srpske patrijaršije 1346. godine i uloga koju je imala u 16. kada su Turci dozvolili njeno obnavljanje.

Monumentalne i jedinstvene freske iz 13. veka u Crkvi Svetih Apostola takođe su naglašene kao vrednost svetske kulturne baštine. Skupina pećkih crkava vekovima je duhovno sedššte i mauzolej srpskih arhiepiskopa i patrijarha. Hram svetog apostola podigao je u trećoj deceniji 13. veka arhiepiskop Arsenije I. Njegovom zaslugom crkva je oslikana oko 1260. Arhiepiskop Nikodim (1321-1324) podigao je uz severnu stranu Hram svetog Dimitrija, a arhiepiskop Danilo II (1324-1337) je sa južne strane izgradio crkve posvećene Bogorodici Odigitriji i svetom Nikoli.

Ispred zapadnih fasada Odigitrije je podigao i monumentalnu pripratu u vidu velelepnog otvorenog trema. U vreme patrijarha Makarija Sokolovića elegantni otvori sa dvojnim arkadama su zazidani. Čitava istorija stilova srednjovekovnog zidnog slikarstva može da se sagleda na zidovima pećkih crkava.

Foto: Franco Pecchio / Flickr.com

Bogorodica Ljevišška se ističe po freskama iz ranog 14. veka i stilu renesanse Paleologa, koji kombinuje uticaje istočne pravoslavno-vizantijske i zapadne romanske tradicije, a taj stil je bio odlučujući za ukupnu kasniju balkansku umetnost. Veoma oštećen živopis poseduje izuzetne vrednosti i spada među najuspelije fresko-celine iz doba vladavine vizantijske dinastije Paleologa.

On je delo protomajstora Astrape iz Soluna sa saradnicima iz oko 1310-13. koji je, sudeći po sačuvanom živopisu, načinio izuzetno originalan izbor kompozicija, pojedinačnih figura, njihovih ikonografskih rešenja kako u detalju, tako i u celini.

Posebno su značajni portreti ktitora i povorka Nemanjića, predaka kralja Milutina, koji su natprirodne veličine. Konzervatorsko-restauratorski radovi na arhitekturi obavljeni su pedesetih godina, slikarstvo je ispod slojeva kreča otkriveno 1950-52, a potom je čišćeno i retuširano u všše navrata između 1969. i 1979. godine.

Crkva je gađana vatrenim oružjem i spaljena u martu 2004. kada su teško oštećeni portreti Nemanjića iz priprate, slikarstvo kule, a u manjoj meri i slikarstvo naosa.

Foto: Johannes Zielcke / Flickr.com

Manastirska crkva Uspenja Bogorodice u Gračanici, zadužžbina kralja Milutina, sagrađena je u drugoj deceniji 14. veka i spada u vrhunska arhitektonska ostvarenja epohe. Sredinom 14. veka dozidana je spoljna priprata, a Mihailo i Evtihije, čuveni slikari iz Soluna, završšili su žživopisanje do 1321.

Pored kompozicija iz ciklusa Vaseljenskih sabora, Bogorodičinog akatista i Krštenja, tu su portreti srpskih arhiepiskopa i patrijaraha i predstava sahrane gračaničkog mitropolita Dionisija.

Gračanička riznica stradala je u požžarima između 1379. i 1383. godine, a u njoj se danas nalazi značajna zbirka ikona, među kojima je najstarija Hrista Milostivog iz 14. veka, jedinstvena po svojim dimenzijama (269x139 centimetara).
Pogledaj vesti o: Autonomna pokrajina Kosovo i Metohija

Nastavak na B92...