Tokom istorije, poznat je veliki broj smrtnih slučajeva kao posledica konzumiranja gljiva, ponekad u nameri a ponekad i iz neznanja. U literaturi se spominje kako su žrtve trovanja bile i mnoge istorijske ličnosti kao npr. Sidarta Gautama Buda (479. godine pre nove ere), rimski car Klaudije (koga je otrovala žena Agripina 59. godine nove ere sa ciljem da na presto dovede svog sina Nerona), a grčkom dramatičaru Euripidu, od posledica konzumiranja gljiva stradala je čitava porodica. Takođe, postoje podaci da su od trovanja gljivama umrli car Dioklecijan, papa Klement VII, car Karlo VI i mnogi drugi.
Trovanje gljivama ili micetizam nastaje usled konzumiranja otrovnih gljiva. Trovanja se najčešće dešavaju zbog zamene sa nekom jestivom vrstom. Zato je neophodno dobro poznavanje gljiva koje želimo da skupljamo, uključujući i poznavanje otrovnih gljiva koje su slične jestivim.
Nisu sve gljive podjednako otrovne, a simptomi koji se javljaju zavise od vrste koja je konzumirana (Slika 1) i mogu varirati od neznatnih gastrointestinalnih smetnji pa čak do letalnog ishoda.
Sindromi trovanja
Na osnovu simptoma koje izazivaju kao i dužine inkubacionog perioda (vreme proteklo od konzumiranja gljiva pa do manifestacije prvih simptoma), trovanja gljivama se mogu podeliti na nekoliko sindroma.
Faloidinski sinrom - prvi simptomi se javljaju 6-12 sati od konzumiranja i to u vidu mučnine, grčeva, povraćanja i dijareje, nakon čega nastupa faza privremenog smirivanja. Posle 24-48 sati (nekad i duže) javljaju se dehidracija, žutica, stomačno krvarenje, oligurija, anurija i koma. Bez dugog i intezivnog lečenja, zbog teškog oštećenja jetre, može doći do smrtnog ishoda. Ovaj sindrom najčešće izazivaju Amanita phalloides, A. verna, A. virosa, Galerina marginata, Lepiota brunneoincarnata...
Orelaninski sindrom - izazivaju gljive iz roda Cortinarius koje sadrže toksin orelanin. Kao posledica njegovog delovanja nastaje ozbiljno oštećenje bubrega koje može dovesti do smrti (oko 50 g svežih gljiva može dovesti do fatalnog ishoda). Karakteriše ga izuzetno dug inkubacioni period (3-20 dana), nakon čega se javljaju glavobolja, stomačne tegobe, povećana žeđ i suvoća usta, povraćanje, dijareja, poliuria, drhtanje... U kasnijem stadijumu, kao posledica oštećenja bubrega, javljaju se oligurija i anurija.
Giromitrinski sindrom - karakteriše dug inkubacioni period (6-12 sati). Simptomi počinju abdominalnim bolovima, vrtoglavicom, glavoboljom, povraćanjem, dijarejom i groznicom. Ukoliko ima sreće, otrovana osoba se može oporaviti nakon 2 do 6 dana. U nekim slučajevima sledi druga faza sa otkazivanjem jetre, bubrega i nervnog sistema, pri čemu do fatalnog ishoda najčešće dolazi usled hepatitisa. Ovaj sindrom izazivaju gljive iz roda Gyromitra koje sadrže otrov giromitrin.
Paksilus sindrom - nastaje nastaje nakon dugog perioda konzumacije gljive Paxillus involutus koja ima određen kumulativni efekat. Simptomi se javljaju izdvojeno 1 do 2 sata nakon konzumiranja gljiva u vidu kolika, povišenog pritiska, hemolitičkog sindroma praćenog oligurijom ili anurijom i hemoglobinurijom. Nepoznato je nakon koje količine pojedinih gljiva ovo trovanje može da nastane.
Muskarinski sindrom - simptomi se javljaju brzo nakon konzumiranja gljiva (15-30 minuta) i ispoljavaju se jakim znojenjem, padom pritiska, suženjem zenica, bradikardijom, pojačanim lučenjem pljuvačke, drhtavicom i grčevima. Izazivaju ga gljive koje sadrže muskarin, najčešće gljive rodova Inocybe i Clitocybe.
Panterinski sindrom - inkubacioni period traje od 30 minuta do 3 sata. Izazivaju ga vrste koje sadrže ibotensku kiselinu i slična jedinjenja (Amanita muscaria, Amanita pantherina, A. gemmata…). Panterinski sindrom traje petnaestak sati uz nervne simptome (halucinacije, problemi u govoru, poremećaj vida, konfuzija, ataksija, izgubljenost u vremenu i prostoru, osećaj nadljudske snage, promene raspoloženja, iznemoglost), nakon čega sledi period dubokog sna i amnezije.
Psilocibinski sindrom - obuhvata sva ona trovanja koja vrlo verovatno nisu nastala greškom (slučajno), već se radi o namernom trovanju. Izazivaju ga gljive iz roda Psilocybe koje sadrže psilocybin. Simptomi kod ovog sindroma javljaju se 10-15 minuta nakon konzumiranja gljiva i podsećaju na uživanje LSD-a. Ispoljavaju se kroz halucinacije, anksioznost, agresiju, depresiju, bes, osećaj sreće, osećaj slobode, delirijum… Simtomi prestaju nakon 7-8 sati.
Koprinski sindrom - izazivaju ga gljive iz roda Coprinus, najčešće Coprinus atramentarius (Coprinopsis atramentaria). Javlja se ukoliko se za vreme obroka ili nakon obroka pripremljenog od ovih gljiva konzumira i alkohol. Simpomi su: osećaj vrućine, crvenilo lica, vrata i grudi, metalni ukus u ustima, bol u rukama i nogama, ubrzan puls, glavobolja, vrtoglavica, znojenje, gađenje, a u nekim slučajevima mučnina i povraćanje. I najmanja količina alkohola je dovoljna da izazove ovaj sindrom, a osetljivost na alkohol može da traje čak do 72 sata.
Alergijski sindrom - manifestuje se 30 minuta nakon konzumiranja gljiva u obliku urtikarije, ekcema, otoka, svraba… Izazivaju ga mnoge vrste gljiva.
Gastrointestinalni sindrom - uključuje sva trovanja gljivama kod kojih su izražene gastrointestinalne tegobe. Ovaj tip trovanja izaziva veliki broj gljiva (rodovi Boletus, Lactarius, Russula…) i na njega otpada otprilike 50% sveukupnih trovanja gljivama. Simptomi se javljaju rano (30 minuta do tri sata od konzumiranja gljiva) u vidu mučnine, slabosti, povraćanja, dijareje, abdominalnih bolova i grčeva. Problemi se najčešće povuku spontano za 6-24 sati i terapija uglavnom nije potrebna. Međutim, posledice kod male dece, kod starijih i bolesnih osoba mogu biti ozbiljnije.
Slika 1. Najpoznatije otrovne gljive (izvor: Vikipedija)
Naslovna ilustracija: SA Health
U narednoj objavi: Jestive gljive i njihove otrovne "dvojnice"...
Autor: prof. dr Marijana Kosanić
Obradio: Dejan Milošević
UPOZNAJ PRIRODU DA BI JE VIŠE VOLEO
STRANICA KOJA SE ČUJE - ZORAN MODLI
PRVI PRVI NA SKALI FB STRANA, TVITER, INSTAGRAM
PODRŽI PPNS!
MIHAJLO PUPIN
ARČIBALD RAJS
Komentara: 0