Teško je navesti ko je tačno krivac što se na Temeljni ugovor između Crne Gore i SPC ovoliko čekalo, ali je sasvim izvesno da su obe strane zatezale u donošenju ovog nevelikog pravnog akta od 20 članova. Ipak, moramo biti svesni da je u Crnoj Gori sve politika
Deset godina nakon što je počeo rad na izradi teksta Temeljnog ugovora između Vlade Crne Gore i Srpske pravoslavne crkve, izgleda da se saga o ovom dokumentu bliži kraju.
Jedanaest godina nakon što je tadašnja vlada Crne Gore potpisala Temeljni ugovor sa Svetom stolicom i deset godina otkako je potpisala Ugovore sa Islamskom i Jevrejskom zajednicom u Crnoj Gori, vlada dr Dritana Abazovića usaglasila je nacrt teksta Temeljnog ugovora između Crne Gore i Srpske pravoslavne crkve. Predsednik crnogorske vlade je zvanično predstavio nacrt Temeljnog ugovora patrijarhu Porfiriju poslednjeg dana juna ove godine.
Teško je navesti ko je tačno krivac što se na ovaj dokument čekalo ovoliko, ali je sasvim izvesno da su obe strane zatezale u donošenju ovog nevelikog pravnog akta od 20 članova. Ipak, moramo biti svesni da je u Crnoj Gori sve politika.
ODRICANJA: Dolaskom na čelo Vlade Crne Gore mladog politikologa i nekadanjeg srednjoškolskog profesora koji je u Ulcinju predavao istoriju religije dr Dritana Abazovića i patrijarha dr Porfirija (Prvoslava Perića) očigledno je da su se stekli uslovi da se potpiše Temeljni ugovor između najmanje ex-YU države i najveće verske institucije u njoj. I Abazovića i patrijarha Porfirija na prvom mestu obeležava njihova pragmatičnost u rešavanju problema s kojima se suočavaju. Abazovića kao etničkog Albanca i muslimana po veroispovesti niko neće moći da optuži da je pristrasan prema Srpskoj crkvi. Sa druge strane, i sam patrijarh, koji je nedavno razrešio više od pola veka dug bolni rascep između Srpske i nepriznate tzv. Makedonske pravoslavne crkve, pokazao se kao pragmatičan verski velikodostojnik i vođa koji problemima prilazi na način da je svestan da je nemoguće uvek sve dobiti, ali da se stvari moraju rešavati i pokrenuti s mrtve tačke, a problemi ne sakrivati pod tepih. Povodom nacrta Temeljnog ugovora patrijarh Porfirije je istakao bi to mogla da bude „kruna normalizacije odnosa države Crne Gore i SPC“, te da SPC „nije tražila, očekivala niti bi bilo normalno da ima bilo šta više od bilo kog građanina Crne Gore, isto tako ni bilo šta manje nego što joj pripada“.
Da li je ovaj Temeljni ugovor savršen? Nijedna strana neće to reći. Obe su morale da se odreknu nekih stvari zarad njegovog potpisivanja, ali će se složiti i da u njemu nema spornih odredaba ni za jednu stranu. Tako je bar što se tiče potpisnika.
Međutim, u samoj Crnoj Gori već su se digli oni koji ne žele da se ovaj i ovakav Temeljni ugovor potpiše i koji mogu da budu problem za opstanak Abazovićeve vlade koja u Skupštini ima prevagu od samo tri poslanika više u odnosu na opoziciju.
Čija je dozvola
Odredba iz člana 13 koja kaže da „nadležne vlasti u Crnoj Gori neće razmatrati zahteve za izgradnju verskih objekata Crkve koji nemaju pismeno odobrenje nadležnog eparhijskog Arhijereja“, što može i te kako biti sporno za ostale pravoslavne hrišćane koji sebe ne doživljavaju kao deo SPC, a takvih je, prema različitim istraživanjima, između šest i 20 odsto pravoslavaca (mada je autor ovih redaka mišljenja da je njihov broj bliži ovom manjem postotku). Naime, moglo bi se dogoditi da ne dobiju građevinsku dozvolu jer bi neki opštinski službenik mogao da protumači da im „fali jedan papir“, a to je odobrenje nadležnog vladike iako oni nisu pod njegovom jurisdikcijom.
ŠTA JE SPORNO: Neke od ocena, koje dobrim delom dolaze od partija koje učestvuju u Abazovićevoj vladi ili joj obezbeđuju političku podršku u Skupštini – Socijaldemokratske partije i Demokratske partije socijalista nakon objavljivanja nacrta Temeljnog ugovora rekle su da je u pitanju izdaja Crne Gore, kapitulacija države pred Srpskom pravoslavnom crkvom i farsa. Ništa tiši nisu ni protesti iz Matice crnogorske, te drugih crnogorskih nacionalnih institucija. Nikola Zirojević, portparol Socijaldemokratske partije, rekao je da bi potpisivanje Temeljnog ugovora bila „tiha kapitulacija Crne Gore pred projektom srpskog sveta“.
Ali šta je sporno u Temeljnom ugovoru za njegove protivnike?
Za mnoge protivnike je problematičan već sam naziv Ugovora jer termin „temeljni“ sporan je kod ugovora sa SPC, pošto ona nije subjekat međunarodnog prava i nema status državne crkve ni u jednoj državi, pa ni u Crnoj Gori. Kada je u pitanju Temeljni ugovor sa Svetom stolicom, njega je potpisao Apostolski nuncije u Crnoj Gori kao predstavnik države Vatikan, koja je međunarodno priznata država.
Za protivnike usaglašene verzije Temeljnog ugovora sa SPC sporno je što se u preambuli SPC u Crnoj Gori priznaje pravni subjektivitet i kontinuitet od 1219. godine, tj. od osnivanja Zetske, Budimljanske i Humske episkopije Žičke arhiepiskopije, čime je ona starija i od same države Crne Gore. Ali to nije ništa novo jer je blaženopočivši mitropolit Amfilohije Radović svojevremeno govorio da je Crkva starija i od same države Srbije.
Mladi Abazović (tek mu je 36 leta) je svestan da bi njegova vlada mogla da izgubi podršku i da „padne“, te da dođe do novih izbora u Crnoj Gori ako se potpiše pomenuti Temeljni ugovor. Ali to za njega ne bi bio kraj sveta jer bi imao velike šanse da ponovo „vaskrsne“ prilikom nekih novih izbora i sastavljanja neke nove vlade jer je svestan snage glasačkog tela koje iza sebe ima Srpska crkva u Crnoj Gori.
ČLANOVI: Iako član 1 Temeljnog ugovora naglašava da su crkva i država, svaka u svom polju delovanja nezavisne i samostalne i obavezuju se da će u međusobnim odnosima u potpunosti poštovati to načelo, koliko je ovako nešto realno veliko je pitanje kada znamo da su crkvene litije ne tako davno dovele do smene vlasti u sekularnoj Crnoj Gori. Čak bi i samo potpisivanja Temeljnog ugovora moglo da dovede do pada vlade i novih izbora, pa je ta nezavisnost i samostalnost donekle i upitna uprkos ustavnoj sekularnosti Crne Gore.
Član 2 Ugovora kaže da nadležna crkvena vlast ima pravo da samostalno uređuje unutrašnju organizaciju i da osniva, menja, ukida ili priznaje crkveno-pravna lica prema odredbama pravoslavnog kanonskog prava i Ustava SPC, te da nadležna crkvena vlast o tim odlukama obaveštava organ državne uprave radi evidentiranja crkveno-pravnih lica u skladu sa državnim propisima. Protivnici nacrta Temeljnog ugovora prigovaraju da s takvim ovlašćenjima crkva postaje ono što su notari, izvršitelji i sve što ona ustanovi svojim ustavom i kanonima, te da takve odredbe ne postoji u Temeljnom ugovoru sa Svetom stolicom, te Islamskom i Jevrejskom zajednicom.
Pojedincima će zasmetati i odredba iz člana 6 Temeljnog ugovora koja kaže: „Sveti Arhijerejski Sabor SPC je kao najviša crkvena vlast isključivo nadležan za izbor, hirotoniju i postavljenje arhijereja u eparhijama u Crnoj Gori, kao i za osnivanje, mijenjanje i ukidanje eparhija u skladu sa pravoslavnim kanonskim pravom i Ustavom SPC.“
Naime, nisu retki glasovi u Crnoj Gori koji smatraju da se sve što se tiče crkvene vlasti u Crnoj Gori treba rešavati unutar same Crne Gore, a ne u Beogradu. Upravo njima smeta i deo iz preambule gde se kaže da je potpisnik ovog ugovora sa strane SPC Sveti Arhijerejski Sinod SPC, a ne četiri eparhije SPC koje su registrovane u Crnoj Gori, kao što je učinjeno Ugovorom kojim je SPC regulisala svoje odnose s Republikom Hrvatskom. Tadašnji premijer Hrvatske Ivica Račan je u decembru 2001. potpisao Ugovor sa SPC u Hrvatskoj, koji je u ime SPC potpisao tadašnji mitropolit zagrebačko-ljubljanski Jovan, predsednik Episkopskog saveta u Hrvatskoj.
Ruku na srce, zagovornici tog stava zaboravljaju da je Sveti arhijerejski sabor na svom prošlogodišnjem zasedanju krajem maja 2021. ukinuo sve eparhijske savete, pa je pitanje ko bi u ime četiri eparhije to i mogao da učini.
To su upravo oni koji stalno navode strah od srpske dominacije i hegemonizma. Oni koji smatraju da Crna Gora treba da ima svoju crkvu, ne ulazeći da li kao svog poglavara vide Miraša Dedejića ili Vladimira Lava Lajovića. Za njih je sporan i član 7 Ugovora „Država se obavezuje da… izvrši uknjižbu svih neupisanih nepokretnosti u vlasništvo Mitropolije crnogorsko-primorske, Eparhije budimljansko-nikšićke, Eparhije mileševske, Eparhije zahumsko-hercegovačke i njihovih crkveno-pravnih lica kojima pripadaju. Samo zbog izuzetnih razloga i sa izričitim pristankom crkvenih vlasti, objekti i prostori iz stava 3 ovog člana mogu biti korišćeni u druge svrhe.“
Oponenti smatraju da su ih Mitropolija i eparhije SPC, zapravo, otele od stvarnog vlasnika – kanonski nepriznate Crnogorske pravoslavne crkve, te da je to otimanje crnogorskog kulturno istorijskog blaga. U tom istom članu se kaže i da crnogorska država garantuje SPC da u njenim objektima i prostorima državni organi ne mogu preduzimati bezbednosne mere bez prethodnog odobrenja nadležnih crkvenih organa, izuzev kada je u pitanju hitna zaštita života i zdravlja, što po nekima govori da je crkva iznad države.
To su upravo oni glasovi koji zaboravljaju da je slično i na zapadu, u čije se demokratske vrednosti kunu gde neretko migranti kojima preti ekstradicija nalaze utočište upravo u crkvama i verskim objektima jer njihovi državni organi nemaju pravo da uđu unutra i izvedu one koji se nađu pod crkvenom zaštitom.
POPIS I POUKE: Prema popisu stanovništva Crne Gore iz 2011. godine, gotovo 90 odsto onih koji su se deklarisali kao Crnogorci, Srbi, Srbi-Crnogorci i Crnogorci-Srbi istovremeno su pravoslavni hrišćani. Međutim, popis nam ne govori kojoj pravoslavnoj crkvi ti građani pripadaju. Isti popis je pokazao i da su pravoslavni hrišćani četiri puta brojniji od muslimana, koji su druga po veličina verska zajednica u Crnoj Gori. Upravo ova činjenica govori nam koliko je ovaj Temeljni ugovor važan za Abazovića jer je, za razliku od svojih prethodnika, profesionalni – školovani političar koji shvata da mu se ne isplati da igra na kartu crnogorskog nacionalizma u sekularnoj državi u kojoj se 2/3 građana deklarišu kao pravoslavci i koji i te kako mogu da budu važan faktor na nekim sledećim izborima u Crnoj Gori.
Sa druge strane, potpisivanje ovog temeljnog ugovora rasteretiće odnose između dveju država Srbije i Crne Gore. Patrijarhu Porfiriju će doneti „crkvene političke poene“ da je za nešto više od godinu dana rešio dva velika i značajna pitanja za SPC – Temeljni ugovor sa CG i pitanje Makedonske pravoslavne crkve.
Da li će doći do potpisivanja Temeljnog ugovora u Podgorici između Vlade Crne Gore i SPC ili će Vlada zbog njega pasti, još ćemo da vidimo. Dok se ne potpiše, sve opcije su u igri.
Zanimljivo je primetiti da su nakon susreta koji se održao u Beogradu 30. juna povodom pretpotpisivanja Temeljnog ugovora i Abazović i patrijarh Porfirije iste večeri bili na prijemima kod ambasadora SAD – Porfirije u Beogradu, a Abazović u Podgorici.
Praznovanja
SPC je morala da se odrekne odredbe da za njene vernike Sveti Sava (27. januar), Sveti Vasilije Ostroški (12. maj) i Sveti Petar Cetinski (31. oktobar) budu neradni dani pored već određenih verskih praznika – Badnjeg dana (6. januar), Božića i Sabora Presvete Bogorodice (7. i 8. januar), Velikog petka, Vaskršnjeg ponedeljka i prvog dana Krsne slave. Da je Abazovićeva vlada usvojila i ova tri neradna dana, onda bi vernici SPC imali veći broj slobodnih dana u odnosu na predstavnike ostalih crkava i verskih zajednica u Crnoj Gori, čime bi bili povlašćeni. Član 10 temeljnog ugovora predviđa da će zaposlenima kod poslodavca omogućiti u skladu sa aktima poslodavca korišćenje odmora u toku radnog vremena za ta tri verska praznika.
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR