Fenomeni: Sukob civilizacija pre 2.500 godina

Velika izložba u Minhenu Salamina 480 posvećena je jednoj od najznačajnijih pomorskih bitaka u antičko doba, između udružene flote grčkih polisa i persijske flote

Piše: Zoran Andrić

Pomorska bitka kod Salamine, koja se zbila pre dva i po milenijuma, u septembru 480. gosine pre Hrista, jedna je od najznačajnijih pomorskih bitki u Sredozemlju, u antičko doba. Bitka kod Salamine između udružene flote grčkih polisa i persijske flote, najveća je i najslavnija pomorska bitka starog doba. Ona ujedno markira presudan obrt u evropskoj istoriji. Pobedom Grka osujećen je prodor i ekspanzija Persijanaca na evropski kontinent, čime je označen početak zlatne epohe grčke antike. Atina i ostali grčki gradovi doživeli su fenomenalni uspon u političkoj i kulturnoj oblasti, posebno u domenu umetnosti i arhitekture.

U BLIZINI ATINE: Bitka je vođena u blizini Atine, u uskom prolazu između ostrva Salamine i Pireja, u Grčkoj. Iako su Persijanci bili dominantni, sa mnogo više brodova, ipak su Grci, blagodareći većoj pokretljivosti svojih brodova, odneli odlučujuću pobedu nad moćnijom persijskom flotom. Ova bitka označila je prekretnicu Grčko-persijskog rata, jer nakon nje persijski car Kserks I povlači većinu svoje armije nazad u Persiju.

Minhenski Die Staatlichen Antikensammlungen predstavlja, u okviru izložbe naslovljene Salamina 480, borbu, predistoriju i posledice ove epohalne pomorske bitke u istorijskom, kulturno-istorijskom i istorijsko-umetničkom smislu i kontekstu. Na ovoj izložbi su predstavljeni mnogi iznajmljeni arheološki objekti iz najznačajnijih muzeja sveta kao i trodimenzionalni modeli. Akribično priređena izložba o ovom epohalnom događaju svetske istorije otvorena je 16. novembra, a publika će moći da je pogleda do 13. marta sledeće godine.

PREOKRET: Herodot, koji je apostrofiran i kao otac istorije (490–425. p.n.e), piše da je udružena grčka flota imala između 366 i 378 brodova. Komandant je formalno bio Spartanac Euribijad, a faktički je to bio Temistokle. Prema drugim istorijskim izvorima persijska flota imala je između 600 i 850 brodova. Taj broj je bio, smatraju neki istoričari, još veći, ali su mnogi brodovi potopljeni u olujama u Egejskom moru. Pobeda Grka markira kratak predah i odlučujući preokret u Grčko-persijskom ratu. Kserks I se povukao u Persiju, ostavivši u Grčkoj osvajačke trupe pod komandom Mardonija. Ovaj je ponovo okupirao Atinu, a savez grčkih polisa ratovao je protiv njega u bitkama na Plateji i Mikalama 479. pre Hrista.

Veliki grčki tragičar Eshil, koji je i sam bio učesnik u ratovima, napisao je komad o ovom ratu naslovljen Persijanci, koja je bio praizveden 472. pre Hrista, a koji čini najstariji i najznačajniji literarni spomenik koji se do danas čita o ovom istorijskom događaju.

RATOVI SISTEMA: Bitka kod Salamine označava Grčko izbavljenje od persijske osvajačke invazije, iako ona ima i širi smisao, naime pobedu evropske sile nad azijskim osvajačkim pohodom i trijumf Zapadne civilizacije kao vodeće sile onovremenog sveta.

Ova pomorska bitka u doslovnom i prenosnom smislu reči čini središte izložbe Salamina 480 koja tematizuje odnos Grka i Persijanaca u generalnom značenju. Susret ovih dvaju naroda ishod je naglog uspona Persijanaca u svetsku silu još u 6. veku pre Hrista. Mnogi istoričari starog sveta decidirano drže do teze da bi porazom Grka to bio i kraj slobodne Grčke. Pobeda Persijanaca bi označila radikalni predah u evropskoj istoriji. Tada ne bi bilo nikakvih barijera osvajačkom nadiranju Persijskog carstva na kontinentalnu Evropu.

Herodot je ove ratove protiv Persijanaca nazvao “ratovima sistema”, odnosno načelo “slobode i demokratije” sa jedne strane, nasuprot “despotizmu” sa druge. Možda bi se ovo što Herodot naziva “ratovima sistema”, moglo u dikciji političke terminologije 21. veka nazvati, oslanjajući se na delo Semjuela P. Hantingtona, Sukob civilizacija / Clash of Civilizations.