Ova VELELEPNA PALATA u centru grada svedok je davnih vremena kada su BOGATI TRGOVCI pomagali beogradski srednji stalež
Većina Beograđana ovu zgradu pamti kao "Geozavod", neki su je možda već prihvatili kao deo "Beograda na vodi", a njen prvobitni naziv bio je Beogradska zadruga. Njeno postojanje svedoči o minulim vremenima, u kojima su trgovci ugled sticali pomaganjem svojih sugrađana.
Komentara 0
Slušaj vest
0:00/
0:00
Na samom početku 20. veka doneta je odluka da se Karađorđeva ulica produži do železničke stanice. Time je na čitavom prostoru započeo nov privredni polet.
Luka Ćelović, trgovac sa Malog pijaca i predsednik Upravnog odbora Beogradske zadruge, preduzeća u snažnom poslovnom i finansijskom usponu, sigurno je u velikoj meri uticao da se upravo na ovom mestu podigne nova zgrada.
Nekada, u 19. veku, ovde se nalazio tzv. Mali pijac, na kojem su se okupljali trgovci sa svih strana, dok je dalje prema Savi bilo močvarno tlo, tzv. Ciganska bara, kasnije nazvana Bara Venecija.
Beogradska zadruga za međusobno pomaganje i štednju osnovana je 1882. godine na inicijativu grupe uticajnih beogradskih trgovaca. Zadruga je trebalo da pomaže srednji stalež, naročito zanatlije i male trgovce, u vreme kad su beogradski zelenaši naplaćivali do 50 odsto kamate na svoje pozajmice.
Tokom vremena, ona je razvila široku delatnost i postala jedna od najvećih finansijskih ustanova Srbije. Beogradska zadruga započela je svoj rad u jednom lokalu prizemne zgrade na početku Knez Mihailove ulice.
Zatim se preselila u prizemnu zgradu na uglu Jakšićeve ulice i Obilićevog venca, koja je dozidana i preuređena, ali u sve razvijenijem poslovanju Beogradske zadruge ubrzo se pokazala kao pretesna.
U skladu sa društvenim položajem
Na redovnoj skupštini akcionara zadruge 1897. godine odlučeno je da se podigne nova zgrada. Uprava zadruge naložila je da se otkupe imanja beogradskih trgovaca u okolini nekadašnjeg Malog pijaca na Savi i u gornjem delu podigne zgrada za centralu Beogradske zadruge.
Palata Beogradske zadruge nalazi se na Savskoj padini, na uglu ulica Travničke, Karađorđeve i Hercegovačke u Beogradu, i danas predstavlja deo poslednjeg niza reprezentativnih objekata koji su na ovom prostoru građeni u blizini reke.
Zadruga je otpočela građenje u vlastitoj organizaciji, u proleće 1905. godine, a završila 1907. prema projektu tada vodećih beogradskih arhitekata, profesora univerziteta Andre Stevanovića i Nikole Nestorovića.
Kad je zgrada završena, ambijent nekadašnjeg Malog pijaca dobio je nov, evropski, savremeni, reprezentativni karakter. Sasvim očekivano, uskoro su u neposrednoj blizini nikli novi prestižni objekti, poput kuće Đorđa Vuča i hotela „Bristol“. Tako je transformacija ovog prostora, s novim evropskim likom, u potpunosti okončana.
Pročitajte još
Društveni položaj Beogradske zadruge odredio je reprezentativnost i monumentalnost kao jedini mogući arhitektonski koncept. Građena je tada najmodernijim građevinskim postupkom, upotrebom armiranog betona, prvi put u Beogradu, i obradom fasade u veštačkom kamenu.
Remek-delo beogradske arhitekture
Središnja, centralna partija objekta orijentisana je prema Karađorđevoj ulici i naglašena velikom složenom kupolom. U prednjem delu se, prema ulici, prepoznaju dve etaže – ulazni deo i svečana sala. U sredini je vestibil, koji se proteže kroz obe etaže, a jednoetažna šalter sala je u zadnjem delu. Oba bočna krila imaju prizemlje i dva sprata.
U prizemljima bočnih krila nekada su bili dućani, a na spratovima administrativne i upravne kancelarije Beogradske zadruge, i to u jednom krilu bankarskog, a u drugom osiguravajućeg odeljenja.
Ispred centralne kupole, a iznad glavnog venca fasade, nalazi se figuralna grupa Žena sa četiri deteta, u okviru koje krunisana ženska figura štiti dečje figure komadom platna, grančicom, knjigom i snopom žita.
U nišama na bočnim rizalitima glavne fasade postavljene su figure Žena sa košnicom i Muškarac sa svitkom. Brojni reljefi u vidu ženskih maski nalaze se na vrhovima lezena, iznad prozora prvog sprata i u visini prozora prizemlja na bočnim fasadama, dok je nad ulazom postavljena maska Merkura.
Enterijer zgrade je jedan od najlepših u beogradskoj arhitekturi. Na početku mermernog stepeništa u glavnom holu postavljene su dve pandan figure mlade žene u vidu kandelabra, dok se iznad galerije u glavnom holu nalazi Afrodita sa dva amora.
Ukrase na fasadama i unutrašnje dekoraterske i štukaturske radove na zidovima i tavanici izveo je i izradio Franja Valdman, građevinski likorezac, dekorativne slikarske radove glavnog ulaza Bora Kovačević i Andreja Domeniko, dok je slikarije na staklu izveo R. Marković.
Beogradska zadruga se uselila u zgradu neposredno po završetku radova 1907. godine i u njoj je bila smeštena sve do 1944. godine, to jest do svog ukidanja. Kasnije je korisnik zgrade postao Geološkogeofizički zavod „Jovan Žujović“.
Preko Geozavoda do Beograda na vodi
Tokom svog postojanja zgrada je više puta adaptirana. Najznačajnije izmene u njenoj građevinsko-arhitektonskoj strukturi nastale su krajem pedesetih godina.
Tih godina je Geološko-geofizički zavod rekonstruisao potkrovlje nad oba krila prema Travničkoj i Hercegovačkoj ulici, a potom nadzidao tri sprata na središnjem krilu u dvorištu oko nekadašnje šalter sale.
Ovim intervencijama izmenjen je opšti izgled zgrade time što su na krilima odstranjena kubeta, atike su postale spratovi, zazidani su otvori u prizemlju, koji su od ulaznih vrata u lokale postali prozori kancelarija, i osiromašeno je kube glavne fasade, s kojeg je uklonjeno krunište, kao i sama fasada, s koje je sklonjen sat.
Poslednja rekonstrukcija ove beogradske palate izvršena je 2014. godine. U ovim radovima bočna kubeta nisu vraćena, kao ni krunište centralne kupole, ali je restauracijom fasade u većoj meri vraćen njen stari sjaj.
Danas se u zgradi nalaze sedište kompanije "Beograd na vodi" i restoran.
Zbog svojih arhitektonsko-urbanističkih i kulturno-istorijskih vrednosti Beogradska zadruga utvrđena je za spomenik kulture – kulturno dobro od velikog značaja.